Virale uitbraken beperken? Doe recht aan de gezondheid van dieren
Veel gevaarlijke ziektes zoals het coronavirus, ebola en Q-koorts zijn overgesprongen van dieren op mensen. Om mens én dier beter te beschermen zouden we ook dieren het recht op gezondheid kunnen geven, schrijft promovendus Joachim Nieuwland. Promotie op 13 mei.
Op de markten van de Chinese stad Wuhan kon je tot voor kort heel wat verschillende diersoorten tegenkomen, van reuzensalamanders tot stekelvarkens, en van kikkers tot dassen. Een voor een verdwenen de dieren in de potten en pannen van de hongerige stadsbewoners. En ergens daar moet het coronavirus zijn overgesprongen op de mens, waarschijnlijk via een hoefijzervleermuis en met een schubdier als ‘tussenpersoon’.
Intensiever contact met wilde dieren
Het is typerend voor de tijd waarin we leven, zegt promovendus Joachim Nieuwland. Overal ter wereld komt de mensheid steeds vaker en intensiever in contact met wilde dieren. Door boskap, stroperij en fragmentatie van leefgebieden komen mens en dier in elkaars vaarwater. En dat levert gevaren op voor de gezondheid. Naar schatting is meer dan zestig procent van de virussen die bekend zijn en de mensheid kunnen treffen oorspronkelijk afkomstig van dieren.
'Naar schatting is meer dan zestig procent van de virussen die bekend zijn en de mensheid kunnen treffen oorspronkelijk afkomstig van dieren.'
Mensheid niet losgekoppeld
Willen we het risico op dit soort ziektes (in medisch jargon: zoönosen, zie kader onderaan) in de toekomst verkleinen, dan moeten we anders gaan denken over wat een moreel recht op gezondheid inhoudt, meent Nieuwland in zijn moreel-filosofische proefschrift. ‘Uit de recente virusuitbraken blijkt namelijk dat een enkelzijdige focus op de gezondheidszorg voor mensen niet voldoende is,’ zegt Nieuwland. ‘We denken graag dat we als mensheid losgekoppeld zijn van andere diersoorten. Maar in de praktijk zijn we voor onze gezondheid zeer sterk van elkaar afhankelijk.’
Meersoortig gezondheidsbeleid
We moeten dus toe naar een meersoortig gezondheidsbeleid waarin we de mensheid niet op een voetstuk zetten, maar zien als een onderdeel van een samenleving van verschillende soorten, meent de promovendus. Handel en consumptie van wilde dieren, maar ook de inbreuk op hun leefgebied is vanuit die visie alleen al buitengewoon risicovol met het oog op de overdracht van ziekten zoals COVID-19 en ebola. Met andere woorden: het recht op gezondheid moet beter ecologisch worden ingebed en afgestemd op onze interacties met andere dieren. De promovendus spreekt dan ook liever over menselijke en niet-menselijke dieren, om aan te geven dat we dichter bij elkaar staan dan we soms willen toegeven.
Opwaardering
Helpt deze ‘opwaardering’ van het recht op gezondheid virale ziektes zoals corona de wereld uit? Dat nou ook weer niet, tempert Nieuwland de verwachtingen. ‘Maar het zal wel zorgen dat we er beter op zijn ingesteld. Dus luister naar die epidemiologen die al langer een verband leggen tussen de volksgezondheid en de interactie tussen mens en dier. Dan kunnen we in ieder geval het risico verkleinen dat virussen overspringen, zoals op de markt in Wuhan gebeurde.’
Gorilla's en chimpansees
Voor zijn onderzoek keek hij specifiek naar gorilla’s, chimpansees en andere mensapen. Dat zijn niet alleen prachtige en bedreigde dierensoorten, maar ze zijn net als wij ook kwetsbaar voor infectieuze ziekten. Ebola kan een bedreiging vormen voor mensen door bijvoorbeeld het eten van besmet apenvlees, maar vormt ook een bedreiging voor de apenpopulaties zelf. Daarnaast kunnen luchtweginfecties afkomstig van mensen, en wellicht ook COVID-19, bij deze dieren ernstige ziekte veroorzaken.
'Ebola kan een bedreiging vormen voor mensen door bijvoorbeeld het eten van besmet apenvlees, maar vormt ook een bedreiging voor de apenpopulaties zelf.'
Dierenrecht op gezondheid
Het is deze kwetsbaarheid die ons wijst op de gezondheidsbelangen van mensapen zelf, een mogelijke basis voor een dierenrecht op gezondheid, meent Nieuwland. ‘Gezondheid bestaat voornamelijk uit de afwezigheid van lijden en de mogelijkheden die het biedt om een waardevol leven te leiden,’ zegt Nieuwland. ‘Beide belangen zijn niet voorbehouden aan mensen, maar ook van toepassing op mensapen en andere dieren. Vanuit dit recht hebben we als mensen een bepaalde inspanningsverplichting om de gezondheid van mensapen te beschermen, bijvoorbeeld door hun leefgebied te vrijwaren van menselijke overlast of zelfs vaccinaties te overwegen tegen ebola.’
Tekst: Merijn van Nuland
Wat zijn zoönosen?
Een zoönose is elke ziekte of infectie die van nature overdraagbaar is van dieren op mensen. COVID-19 is helaas geen uitzondering: de mensheid wordt regelmatig door zo'n ziekte getroffen. Denk bijvoorbeeld aan:
- BSE: afkomstig van koeien
- Ebola: afkomstig van o.a. vleermuizen, antilopen, chimpansees en gorilla’s
- De Pest: afkomstig van ratten
- Q-koorts: afkomstig van o.a. schapen en geiten