‘Nederland waande zich voorbereid op een pandemie, maar liet zich verrassen’
Heeft Nederland de coronacrisis goed aangepakt? Of zijn we, volgens Wilders, de “gekke Henkie” van Europa? Een groep auteurs waaronder de Leidse hoogleraar Arjen Boin analyseerde de Nederlandse aanpak en formuleert waardevolle lessen voor de volgende pandemie.
Het boek ‘COVID-19. Een analyse van de nationale crisisrespons’ leest als een spannende reconstructie. Van de eerste alarmerende berichten van het raadselachtige virus in China tot het voorzichtig opheffen van de intelligente lockdown in Nederland. De auteurs – Arjen Boin, Werner Overdijk, Charon van der Ham, Jessy Hendriks, Dionne Sloof - zijn allen Leidse alumni. Ze geven toe dat het verleidelijk is om met ‘de wijsheid van achteraf’ erin te wrijven hoe Nederland meer levens had kunnen besparen. Carnaval, skivakanties, concerten, sport: volgens de critici hadden ze weken eerder geannuleerd moeten worden. De vraag is of Nederlanders in de vroege fase zo gehoorzaam hadden geluisterd. De auteurs willen dan ook niet de schuldvraag centraal stellen, maar formuleren lessen voor de volgende pandemie. Wat ging fout en wat goed? Een selectie van de belangrijkste lessen uit het boek.
Het herkennen van een grote crisis blijkt verrassend moeilijk
De medische experts en politici zagen hoe covid-19 begin dit jaar China en kort daarna Italië raakte, maar wekenlang bleven passende maatregelen uit. Men kon zich hier nauwelijks voorstellen dat het virus ook in het georganiseerde Nederland zo hard om zich heen zou slaan. Ons land beschikt immers, zo was de heersende gedachte, over prima draaiboeken, een strakke gezondheidszorg en een nuchter volk. De coronacrisis leert dat Nederland net zo goed geraakt kan worden. Snelle ingrijpende maatregelen kunnen dus wel degelijk nodig zijn en bestuurders moeten snel durven in te grijpen. In het begin van de crisis was het ieder land voor zich. Nu weten we dat internationale samenwerking, op z’n minst snel in EU-verband, noodzakelijk is want virussen kennen geen grenzen.
Leer leven met onzekerheid (maar zorg zo snel mogelijk voor data)
Een belangrijk aspect van crisismanagement is leren omgaan met onzekerheid. ‘Varen in de mist’ is zeker in de beginfase dikwijls onvermijdelijk en dat kan moeilijk foutloos gaan. Maar crisismanagers moeten gedurende de crisis wel steeds beter grip krijgen op de aard en dynamiek van de crisis, zo stellen de auteurs. Er bleef echter lang onzekerheid over de verspreiding van het virus omdat de GGD bijna geen contactonderzoek deed en er heel weinig getest werd. Door het gebrek aan data was er geen ruimte voor een sector of regio om te experimenteren met een versoepeling. Conclusie: Nederland moet voor de volgende pandemie klaar zijn om massaal te kunnen testen en de capaciteit van IC-bedden en beschermingsmiddelen snel kunnen opschalen.
Het belang van politiek leiderschap
De auteurs stellen vast dat de crisiscommunicatie van premier Rutte heeft gewerkt, ook al zwabberde hij soms in zijn boodschappen. Het grote merendeel van de Nederlanders volgde met succes de aanwijzingen op. Een vaak gestelde vraag is: waren de medische experts van het Outbreak Management Team (OMT) niet te machtig? Dat zou nader onderzocht moeten worden, de beraadslagingen van het OMT zijn niet openbaar. Duidelijk is dat Rutte en co ook de economische en maatschappelijke belangen hebben meewogen. Gezaghebbers moeten de adviezen van experts niet vooraf als ‘heilig’ bestempelen, aldus de auteurs. Zeker nu is gebleken dat medici regelmatig met stellige beweringen kwamen die niet op harde data waren gebaseerd.
Vragen voor verder onderzoek
Het boek sluit af met ‘laaghangend fruit voor de volgende megacrisis’, waaronder het advies om meer gebruik te maken van de expertise van defensie en van de private sector. Ook stelt het vragen voor verder onderzoek zoals: heeft Nederland het beter gedaan dan andere landen en hoe beoordeel je dat? Hopelijk nemen de crisisleiders de heldere lessen ter harte, zodat Nederlands straks echt klaar is voor de volgende golf of pandemie.
Tekst: Linda van Putten
Bannerfoto: Foto van coronaborden in Amsterdam/ Hay Kranen