Om zijn functie optimaal te kunnen vervullen, moet een rechtssysteem coherent zijn. Dat wil zeggen dat regels en normen logisch moeten samenhangen. Ze moeten elkaar niet tegenspreken of nodeloos ingewikkeld zijn. Zo wordt het recht voorspelbaar en gerechtelijke uitspraken acceptabel. Coherentie is dus een belangrijke waarde voor elk rechtssysteem. En zeker ook voor het privaatrecht. De coherentie van het privaatrecht wordt echter dagelijks op de proef gesteld door veranderingen van buitenaf én van binnenuit.

Bouwen en verbouwen aan het Burgerlijk Wetboek

De coherentie van nationale systemen van privaatrecht wordt in toenemende mate op de proef gesteld door allerlei richtlijnen, verordeningen, verdragen, codes en andere invloeden van buiten het privaatrecht. De gevolgen daarvan zijn direct en indirect merkbaar. Het gevolg voor het ‘bouwwerk’ van het Nederlandse Burgerlijk Wetboek (BW) is direct te zien: er wordt constant gebouwd en verbouwd aan dat ‘bouwwerk’, vaak onder invloed van internationale ontwikkelingen. Zo zijn belangrijke delen van het vermogensrecht in het BW inmiddels dwingend van aard en Europees van oorsprong; dat brengt nieuwe toepassings- en interpretatievragen met zich.

Klimaatverandering en technologie

Om klimaatverandering het hoofd te bieden wordt ook veel verwacht van het privaatrecht. Zo worden niet alleen overheden, maar ook oliemaatschappijen en banken aansprakelijk gesteld voor hun rol in de klimaatverandering. Daarnaast wordt verwacht dat technologische innovaties zoals AI en digitale goederen kunnen worden ingepast in het huidige systeem, en dat bijvoorbeeld over Bitcoin kan worden beschikt zoals over een fiets of een auto.

• Is ons privaatrechtelijk systeem flexibel genoeg om – zonder zijn coherentie te verliezen – de maatschappelijke verwachtingen waar te maken?
• Hoe gaan wetgevers en rechters om met deze vraagstukken van coherentie?

Met die vraagstukken houden de onderzoekers van het programma Coherent Privaatrecht zich bezig.

Nederlands Sectorplan

Het onderzoeksprogramma Coherent Privaatrecht houdt duidelijk verband met twee speerpunten van het Nederlands Sectorplan Rechtsgeleerdheid: het speerpunt Empirical Legal Studies en het speerpunt Conflictoplossende Instituties. In het eerste speerpunt wordt in Leiden het thema ‘markt, gedrag en de regulerende rol van het recht’ als uitgangspunt genomen om empirisch-juridisch onderzoek verder te ontwikkelen, in het tweede wordt in Leiden geconcentreerd op het probleemvoorkomend en -oplossend vermogen van de rechtspraak.

Geschiedenis

Het onderzoeksprogramma Coherent Privaatrecht is voortgekomen uit het programma Vraagstukken van vermogensrecht (1997-2008). Een aantal onderzoekers van het onderzoeksprogramma Coherent Privaatrecht verrichtte onderzoek in het kader van het universitaire profileringsgebied Interaction between legal systems (2011-2020), waarin de dwarsverbanden en wisselwerking tussen verschillende rechtsgebieden en verschillende ‘lagen’ van de rechtsorde werden onderzocht.

Institutionele inbedding

In het programma Coherent Privaatrecht wordt voornamelijk geparticipeerd door de onderzoekers van het Instituut voor Privaatrecht. Dat zijn de afdelingen civiel recht (waar o.a. onderzoek wordt gedaan naar burgerlijk recht, burgerlijk procesrecht en internationaal privaatrecht), jeugdrecht, notarieel recht en ondernemingsrecht (waaronder ressorteren de secties ondernemingsrecht, intellectueel eigendomsrecht en financieel recht (Hazelhoff Centre for Financial Law)). Daarnaast zijn aangesloten medewerkers van de afdeling rechtsgeschiedenis van het Instituut voor Metajuridica, de afdeling Bedrijfswetenschappen van het Instituut voor Fiscale en Economische vakken en de rechtseconomen van datzelfde instituut.

• privaatrecht