Onderzoeksprogramma

Onderzoeksprogramma: De legitimiteit en effectiviteit van recht en bestuur in een veellagige rechtsorde

Neemt de legitimiteit van recht en bestuur in een veellagige rechtsordes af? Welke betekenis heeft (afnemende) legitimiteit voor de effectiviteit van het recht? Dit soort vragen over de legitimiteit en effectiviteit van het recht en het daarop gebaseerde beleid en bestuur, komen meer dan ooit naar voren in deze tijd.

Contact: Wim Voermans

Het leven in onze moderne samenleving – de liberale democratie – wordt meer dan ooit beheerst door het recht. Het bepaalt onderlinge verhoudingen in samenlevingen en markten wereldwijd. Ook onze overheid stuurt op ongekende schaal via het recht. Voor de oplossing van allerlei problemen grijpen we steeds vaker terug op recht en juridische arrangementen. Mede daardoor worden we er ook steeds afhankelijker van. Recht is nodig om in turbulente tijden een houvast te hebben, om vreedzaam samen te kunnen leven met onbekenden, om wereldwijd te kunnen handelen en vooral om volgens onze eigen keuzes en voorkeuren te kunnen leven: het nastreven van geluk op onze eigen voorwaarden.

Een moderne, veellagige rechtsorde

Die vergrote hang naar en afhankelijkheid van het recht valt samen met de ontwikkeling waarbij de rechtsorde en de rechtsvorming niet meer nagenoeg uitsluitend plaatsvindt binnen de nationale staat. We leven tegenwoordig in een veellagige rechtsorde. Veel van ons recht wordt gevormd door instellingen van de Europese Unie en de Raad van Europa. Recht vloeit ook steeds vaker voort uit verdragen.

Legitimiteit en draagvlak

Dat is allemaal de vrucht van bewust genomen en per geval verklaarbare stappen, maar de optelsom van vergroting van de rechtsafhankelijkheid in combinatie met de toename van recht, rechtsvorming en bestuur van niet-nationale herkomst, leidt tot spanningen en fundamentele vragen. Hoe zit het met de democratische legitimatie van dat niet-nationaal gevormde recht? Welke inbreng hebben de rechtssubjecten daarin gehad? Hoe zorgen we ervoor dat dat supranationale recht wordt uitgevoerd en nageleefd? Wat is het gevolg als onderdelen van dat supranationale recht niet (kunnen) worden uitgevoerd of nageleefd?

Klassieke legitimiteitsconcepten voor aanvaarding van sturing via recht, zoals het uitgangspunt van statelijke soevereiniteit, de rechtsstaat en de democratie, lijken geen vanzelfsprekend draagvlak meer te leveren. Dat terwijl draagvlak juist voor de verwezenlijking van het recht de kern is: te weinig draagvlak leidt tot niet-naleving, door niet-naleving kalft het draagvlak nog verder af. Recht dat niet wordt nageleefd, houdt op recht te zijn. Het zijn dit soort kernvragen naar de legitimiteit en effectiviteit van het recht, rechtsvorming, sturen en besturen met het recht in de dynamische wereld van veellagige rechtsordes van de 21^ste eeuw, die in dit programma centraal staan.

Centrale thematiek

Het programma ‘De legitimiteit en effectiviteit van recht en bestuur in een veellagige rechtsorde’ onderzoekt de effectiviteit en legitimiteit van het recht waar we steeds afhankelijker van worden. We onderzoeken de fundamentele vraag of het recht voor de grote vraagstukken van onze tijd wel het oplossende vermogen heeft, dat we er aan toedenken. Ten tweede, en wellicht nog belangrijker, kijken we naar de aanvaardbaarheid van het op deze wijze en met deze intensiteit sturen van de samenleving via het recht in veellagige rechtsordes. De legitimiteit van recht en het daarop gebaseerde bestuur ligt zowel op internationaal als nationaal niveau onder vuur. Dat valt te lezen uit de steeds weerkerende discussie over het democratische tekort in de EU, de vraag waar de EU wel en niet over gaat, het bereik van de nationale soevereiniteit, de aanvaardbaarheid van internationale verdragen (o.a. klimaat, handel, milieu, luchtvaart, veiligheid en defensie), de (nieuwe) hang naar referenda over EU-vraagstukken en vergelijkbare kwesties.

Het LELG-onderzoeksprogramma komt voort uit het deelprogramma ‘Trias Europea’ (2003-2015) van het programma ‘Securing the Rule of Law in a World of Multilevel Jurisdiction’. In dit programma werd op gelijke wijze gekeken naar de intstitutionele verhoudingen en balansen tussen de overheidsmachten en EU-instellingen. Dit programma bouwt hierop voort en focust zich daarbij voornamelijk op legimitatievraagstukken.

Het LELG-onderzoeksprogramma bestaat uit een samenwerking tussen het Instituut Publiekrecht en het Instituut voor Metajuridica. Vanuit deze instituten zijn de afdelingen staats- en bestuursrecht en encyclopedie van het recht actief. Daarnaast is er een kleinere groep onderzoekers werkzaam vanuit het profileringsgebied Political Legitimacy. Voor een actueel overzicht van de aanverwante onderzoekers zie: wetenschappelijk personeel.

Het LELG-onderzoeksprogramma heeft twee centrale, met elkaar samenhangende vragen:

1) Is er sprake van een afnemende legitimiteit van het recht en bestuur in een veellagige rechtsorde?

2) Welke betekenis heeft (afnemende) legitimiteit voor de effectiviteit van het recht? Op welke wijze kan de legitimiteit en effectiviteit van het recht worden vergroot, met name in de samenwerking en rechtsvorming van internationale organisaties, waaronder de EU?

Dit soort vragen over de legitimiteit van de supranationale vorming van recht, de toepassing ervan en het daarop gebaseerde beleid en bestuur, komen meer dan ooit naar voren in dit tijdsgewricht en worden onderzocht in dit programma.

Wetenschappelijk personeel

Promovendi

Buitenpromovendi

Contact & contactpersonen

Wil je kennis maken met het LELG-programma? Of heb je andere vragen over het onderzoeksprogramma of verwante onderzoekers? Neem dan contact op.

Contact kan opgenomen worden met één van de vermelde contactpersonen via lelg@law.leidenuniv.nl