Sjef Barbiers vertrekt naar INT: ‘Juist in tijden van AI moeten we het Nederlands relevant houden’
Hoogleraar Sjef Barbiers verruilt per 1 september zijn baan als wetenschappelijk directeur van het LUCL voor de functie van directeur-bestuurder van het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT).
Het INT is wellicht het meest bekend van de woordenboeken die het produceert, waaronder het Algemeen Nederlands Woordenboek (ANW). ‘Het doel van het instituut is om alle documentatie en kennis op het gebied van de Nederlandse taal te verzamelen en beschikbaar te stellen’, legt Barbiers uit. ‘Dat gaat van de eerste Nederlandse teksten uit de zesde eeuw tot het actief verzamelen van hedendaags Nederlands. De productie van de woordenboeken vloeit daaruit voort, maar het INT doet dus meer dan dat.’
Zo zijn veel corpora van het instituut tegenwoordig digitaal beschikbaar en doorzoekbaar en is het INT zich gaan bezighouden met de grammatica van het Nederlands. Barbiers: ‘De Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS) wordt hier bijgehouden en geüpdatet, maar je hebt bijvoorbeeld ook het Taalportaal. De beschrijving van het Nederlands die je daarin vindt, is misschien wel de uitgebreidste van alle talen ter wereld en dan bevat het ook nog beschrijvingen van het Fries, het Afrikaans en het Saterfries, dat in Duitsland wordt gesproken.’
Schat aan AI-mogelijkheden
Gecombineerd met AI bieden die grote datacollecties een schat aan mogelijkheden. ‘Als je nieuwkomers feedback wilt geven op hun Nederlands, zou je een tool als ChatGPT kunnen koppelen aan de grammaticale kennis uit de ANS, zodat de feedback klopt’, blikt Barbiers vooruit. ‘Voor laaggeletterden kan je AI inzetten om teksten automatisch te vereenvoudigen, wat meteen allerlei interessante vragen oproept, zoals wat een vereenvoudiging eigenlijk is.’
Dit en ander onderzoek kan goed in samenwerking met het INT uitgevoerd worden. ‘Je kunt AI-tools bijvoorbeeld ook gebruiken om de verandering van het Nederlands over eeuwen in kaart te brengen. Welke denkbare veranderingen zijn gevonden? En welke treden eigenlijk nooit op?’
Relevant blijven
Een kolfje naar Barbiers’ hand, die zich als taalkundige met variatie in de Nederlandse grammatica bezighoudt. Tegelijkertijd is de nadruk op AI ook relevant voor de positie van het Nederlands, benadrukt hij. ‘De grote spelers onder de large language models focussen zich op de grote Europese talen als Engels, Duits, Spaans, Portugees, Italiaans en Frans. De andere talen moeten zelf maar zorgen dat ze prominent aanwezig blijven, en dan het liefst ook nog op een ethische manier en waarbij de data niet bij een willekeurig Amerikaans bedrijf staan.’
Samenwerken
Barbiers ziet daarbij nog meer mogelijkheden voor samenwerking met de universiteit. ‘Het INT zit nu tijdelijk aan het Rapenburg, maar het zat natuurlijk altijd in Matthias de Vrieshof, waar het ook zal terugkeren in 2029. Dat maakt het makkelijk om de data en tools waarover het INT beschikt te integreren in de vakken bij de opleiding Nederlandse taal en cultuur, zodat alle studenten up-to-date kennis hebben, ook over de mogelijkheden en gevaren van AI. Daarnaast hebben we altijd stageplekken beschikbaar voor studenten die praktijkervaring willen opdoen.’
Die samenwerking wordt nog vergemakkelijkt doordat Barbiers verbonden blijft aan het LUCL. ‘Het INT detacheert me voor één dag per week. Ik kijk daarnaar uit, ook omdat ik weet dat LUCL in goede handen is bij mijn opvolger. Ik kan mijn huidige taken vol vertrouwen aan haar overlaten.’