Binnen gevangenisonderzoek lopen de volgende projecten:

1. Life in Custody Study (LIC Study)
2. Geweld in gevangenissen
3. Van bajes naar buiten: een kwalitatief onderzoek naar de beleving van het re-integratieproces door (ex-)gedetineerde personen
4. Food in Custody Study (FIC-study)
5. Explaning differences in prison populations: the Netherlands versus Belgium. The Netherlands
6. Schadelijke of gunstige effecten van gevangenisstraf?
7. Aan het werk, uit de problemen? Oorzaken van inactiviteit onder ex-gedetineerden en de gevolgen van werkuitkomsten voor recidive
8. VReedom: een Virtual Reality training voor begeleid verlof van forensisch psychiatrisch patiënten
9. Sociale veiligheid in penitentiaire inrichtingen voor vrouwen
10. Normalisatie in de gevangenis: Een vergelijkend onderzoek naar normalisatie in gevangenissen in Nederland en Noorwegen

Bezoek voor alle lopende onderzoeken naar andere straffen en maatregelen de subpagina over Bestraffingsonderzoek.

Lopende projecten

1. Life in Custody Study (LIC Study)

Projectleiders: Hanneke Palmen, Paul Nieuwbeerta
Promovendi: Jan Maarten Elbers, Sophie Martens, Francesca van Ravenstein

De Life in Custody Study (LIC-study) wordt sinds 2016 uitgevoerd in opdracht van en in samenwerking met de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) en heeft twee doelen. Enerzijds het periodiek in kaart brengen van het leefklimaat in alle PI’s, anderzijds het beantwoorden van onderzoeksvragen omtrent de maatschappelijke baten van het leefklimaat. Zo wordt er binnen de Life in Custody Study bijvoorbeeld onderzocht hoe het leefklimaat in gevangenissen samenhangt met gedrag, welzijn, en recidive onder gedetineerden en het werkklimaat zoals dat door medewerkers beleefd wordt.

Om het leefklimaat in kaart te brengen, is een vragenlijst ontwikkeld en gevalideerd: de Prison Climate Questionnaire (PCQ). De vragenlijst is reeds afgenomen onder alle mannelijke en vrouwelijke gedetineerden in 2017, 2019, 2021 en 2024 in de reguliere PI’s en vreemdelingenbewaring. In 2026 is er nogmaals een landelijke afname gepland.

De surveydata wordt verrijkt met registratiedata om informatie te verkrijgen over achtergrondkenmerken van gedetineerden, crimineel verleden, wangedrag in detentie, bezoek in detentie, eigenschappen van de inrichtingen en recidive. Bovendien wordt de surveydata van gedetineerden in sommige meetrondes aangevuld met surveydata van andere informanten, zoals persoonlijke en professionele bezoekers (2019) en medewerkers in de PI’s (2017 en 2024).

Het onderzoek dat zich binnen De Life in Custody Study bezighoudt met bezoek in detentie, komt samen in de Dutch Prison Visitation Study. Deze studie richt zich op bezoek van familie en vrienden en contact met professionals (bijvoorbeeld casemanagers en re-integratieprofessionals), in relatie tot gedrag tijdens en na de gevangenis en de voorbereiding op re-integratie.

Kijk voor meer informatie over de Life in Custody Study op de website over het onderzoek.

PhD projecten binnen de Life in Custody Study:

• Promotieonderzoek Jan Maarten Elbers: Reward systems in prison. (promotie: 27 juni 2024)
  Promotores: Esther van Ginneken, Paul Nieuwbeerta, Miranda Boone, Hanneke Palmen
• Promotieonderzoek Sophie Martens: Subjective and Objective Safety in prisons.
  Promotores: Paul Nieuwbeerta, Hanneke Palmen
• Promotieonderzoek Francesca van Ravenstein: Mapping Professional Work Attitudes: Organizational commitment of prison staff
  Promotores: Miranda Sentse, Hanneke Palmen, Paul Nieuwbeerta
• Promotieonderzoek Maria Berghuis: Receiving visits in Dutch prisons: a study on the determinants and consequences of prison visitation (promotie: 23 juni 2022). Promotores: Hanneke Palmen, Paul Nieuwbeerta
• Promotieonderzoek Amanda Pasma: Re-entry support from prison-based and community-based professionals (promotie: 11 oktober 2023).
  Promotores: Esther van Ginneken, Paul Nieuwbeerta, Hanneke Palmen

2. Geweld in gevangenissen

Betrokken onderzoekers: Esther van Ginneken, Dante Hoek, Rozalie Lekkerkerk

Waarom vindt er geweld plaats in gevangenissen? En hoe reageert het personeel daarop? Onderzoek naar deze vragen wordt gefinancierd met een beurs uit het NWO-Talentprogramma Vidi. In eerder onderzoek worden slachtoffers en daders bestudeerd als strikt gescheiden groepen. In dit onderzoek worden de verschillende rollen in kaart gebracht, alsmede de overlap daarin en ook de rol van omstanders. Tevens worden normatieve assumpties over en de betekenis van geweld onderzocht. Daarnaast wordt gekeken naar de motivatie en percepties van geweldplegers, groepsprocessen en hoe de reactie van personeel kan bijdragen aan de escalatie of de-escalatie van incidenten. Tot slot zullen ook de effecten van verschillende disciplinaire straffen worden onderzocht, om evidence-based aanbevelingen te kunnen doen waarmee het risico op geweld verkleind kan worden. 

• Promotieonderzoek Dante Hoek
  Promotores: Ard Barends, Maarten Kunst en Esther van Ginneken.
  Binnen dit project verricht Dante Hoek promotieonderzoek naar situationele factoren die een bijdrage leveren aan de escalatie of de-escalatie van potentieel gewelddadige conflicten tussen gedetineerde mannen. Ze heeft interviews gehouden met (voormalig) gedetineerde mannen en medewerkers en zal gebruik maken van virtual reality om percepties van conflictsituaties nader te onderzoeken.

3. Van bajes naar buiten: een kwalitatief onderzoek naar de beleving van het re-integratieproces door (ex-)gedetineerde personen

Betrokken onderzoekers: Jennifer Doekhie, Rosa Koenraadt, Anouk den Besten

Sinds juli 2019 is er een vernieuwd bestuurlijk akkoord nazorg ex-gedetineerden waarin Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), Reclassering (3RO) de samenwerking hebben vastgelegd. Sindsdien is  veel in gang gezet ten behoeve van  de samenwerking en ondersteuning in het re-integratieproces. Er is echter nog weinig inzicht in hoe deze aanpak nu ervaren wordt door de personen die het re-integratietraject zelf doorlopen. Juist het perspectief van de  (ex-) gedetineerde personen zal noodzakelijke inzichten en aanknopingspunten geven voor verdere vormgeving van een succesvolle re-integratieaanpak. Het doel van dit onderzoek is om het re-integratieproces te reconstrueren tijdens en na een verblijfperiode in een penitentiaire inrichting vanuit het perspectief van de gedetineerde persoon zelf. Het perspectief van de betrokken organisaties en re-integratie professionals wordt ook meegenomen. Het in kaart brengen van het re-integratieproces wordt gedaan aan de hand van interviews met 100 personen in detentie vlak voor vrijlating en nog twee keer na detentie, namelijk drie en zes maanden. Daarnaast worden dossiers bij DJI en reclassering bestudeerd, en worden focusgroepen en een expertmeeting georganiseerd. Tevens wordt een planevaluatie uitgevoerd van het re-integratiebeleid.

Lees meer op de website van het onderzoek.

4. Food in Custody Study (FIC-study)

Projectleiders: Hanneke Palmen, Paul Nieuwbeerta en An-Sofie VanHouche (Vrije Universiteit Brussel)
Promovendi: Elisabeth Groeneveld en Bram de Heide

De Food in Custody Study (FIC-study) wordt sinds 2022 uitgevoerd in opdracht van en in samenwerking met de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), en in samenwerking met onderzoekers van de Vrije Universiteit Brussel. Het grote belang van kwaliteitsvolle en gewaardeerde voeding en de wijze waarop deze aan gedetineerden verstrekt wordt heeft er recent toe geleid dat de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) is overgegaan tot een nieuwe wijze van inkoop van voeding en maaltijden. De nieuwe aanpak is erop gericht om een aantal belangrijke tekortkomingen van de bestaande situatie te verhelpen, in het bijzonder waar het gaat om de door de gedetineerden ervaren kwaliteit van het voedsel en – daarvan niet los te zien – de mate van voedselverspilling. Bij het leveren van de voeding voor gedetineerden wordt er onder meer naar gestreefd dat elke gedetineerde elke dag voldoende, gezond eten krijgt aangeboden, de verspilling van voeding geminimaliseerd wordt, en de levering van voeding plaats vindt volgens een simpel en efficiënt proces, zodat de gedetineerde elke dag krijgt wat hij/zij verwacht. Bovendien is het streven dat gedetineerden – binnen de beperkingen van de faciliteiten die de inrichting biedt – zelf een keuze hebben tussen een kant-en-klaar maaltijd of een pakket met losse ingrediënten, waarmee zij een maaltijd zelf kunnen bereiden.

Om de veranderingen in de wijze waarop voeding en maaltijden vanaf oktober 2022 aan gedetineerden worden verstrekt te monitoren is de FIC-study opgezet. Deze studie is ontworpen om elk half jaar de beleving van voeding door gedetineerden in penitentiaire inrichtingen in Nederland te meten. Daarvoor worden halfjaarlijks enquêtes afgenomen bij willekeurige steekproeven van de gehele populatie van gedetineerden die verblijven in alle penitentiaire inrichtingen in Nederland.

PhD projecten binnen de Food in Custody Study:

• Promotieonderzoek Elisabeth Groeneveld: The impact of cooking facilities on the social life in prison units.Promotores: Paul Nieuwbeerta, An-Sofie VanHouche, Hanneke Palmen
• Promotieonderzoek Bram de Heide: Food needs in prison.
  Promotores: Hanneke Palmen, An-Sofie VanHouche, Paul Nieuwbeerta

5. Explaining differences in prison populations: the Netherlands versus Belgium. The Netherlands

Promotieonderzoek Hester de Boer en Olivier Nuyts
Promotores: Miranda Boone, Sigrid van Wingerden

While prison rates in the Netherlands have fallen dramatically since 2005, prison rates in Belgium show an impressive increase since the 1990s. According to the latest Penal Statistics of the Council of Europe, in 2020, Belgium detained almost twice as many prisoners per 100.000 inhabitants as the Netherlands (Aebi & Tiago, 2020)). Understanding prison rate trends is an important topic in penology, due to the broader information these statistics reflect on crime rates, punitiveness, social climate and the functioning of the criminal justice system (Pfaff 2008). Boone, Pakes & Van Wingerden (2020) distinguish four possible explanations for changing prison rates. They assume that they are either caused by 1) changes in the number or/and nature of committed crimes; 2) changes in the handling of cases in the various stages of the criminal justice process; 3) changes in sentencing practices; or 4) changes at the backdoor of the prison, such as possibilities to substitute the execution of prison sentences or to recall released prisoners back to prison. They conclude that the explanations are interrelated and cannot easily be disentangled, highlighting that research on prison populations requires careful examination of the whole criminal justice process. They also argue that in order to understand trends in prison rates more in-depth, comparative studies on the composition of prison populations add an important dimension. The proposed study aims to be the first step in such an approach. A combination of data collection and analyses, case studies and vignette-based interviews will be used.

Lees meer op de website van NWO. 

6. Schadelijke of gunstige effecten van gevangenisstraf?

Betrokken onderzoeker: Dr. Hilde Wermink (projectleider)

Doel van dit project is om inzicht te krijgen in de gevolgen van detentie op de verdere levensloop van gestraften. Gevangenisstraf is meestal de zwaarste straf die kan worden opgelegd. Het is echter onduidelijk in hoeverre door gevangenisstraffen beoogde strafrechtdoelen worden gerealiseerd. Is het zo dat zwaardere straffen leiden tot minder herhalingscriminaliteit? Zijn er effectieve alternatieven voor gevangenisstraf? Naast het in kaart brengen van of gevangenisstraf werkt om herhalingscriminaliteit te verminderen, wordt tevens bekeken voor wie het werkt en hoe gevolgen kunnen worden begrepen. Grootschalige databestanden en geavanceerde statistische analyses worden gebruikt om de gevolgen van detentie in kaart te brengen. Dit project wordt gefinancierd met een VENI beurs  van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

7. Aan het werk, uit de problemen? Oorzaken van inactiviteit onder ex-gedetineerden en de gevolgen van werkuitkomsten voor recidive

Betrokken onderzoeker: Dr. Anke Ramakers (projectleider).

Het doel van dit project is om (1) de oorzaken van de hoge inactiviteit onder ex-gedetineerden te onderzoeken en (2) na te gaan wat de effecten van verschillende typen banen en typen inactiviteit op recidive zijn. Eerdere studies onderzochten de (effecten van gevangenisstraffen op) werksituaties en crimineel gedrag en concludeerden dat voormalig gedetineerden slecht (re-)integreren. Om deze uitkomsten te kunnen verbeteren is onderzoek nodig dat verklaart waarom zoveel ex-gedetineerden inactief zijn en recidiveren. In dit project wordt een theorie-gestuurde aanpak en rijke, longitudinale datasets gebruikt om deze verklarende vragen te beantwoorden. De bevindingen bieden een wetenschappelijke basis voor re-integratiebeleid gericht op hoog-risico groepen. Om de relatie tussen werk en crimineel gedrag in kaart te brengen zal gebruik worden gemaakt van zowel zelfrapportagedata (Prison Project ) als geregistreerde data over een grote groep mannelijke gedetineerden (N=1904). Dit project wordt gefinancierd met een VENI beurs  van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

8. VReedom: een Virtual Reality training voor begeleid verlof van forensisch psychiatrisch patiënten

Promotieonderzoek Cylia Hendriks
Promotores: Arne Popma, Jochem Jansen & Thimo van der Pol

In dit project dat in samenwerking verloopt met de forensisch psychiatrische kliniek van Inforsa Amsterdam wordt een Virtual Reality training ontwikkeld voor forensische patiënten die (binnenkort) met begeleid verlof mogen. (De voorbereiding op) verlof kan veel stress opleveren bij zowel cliënten als behandelaren, wat mogelijk ook zijn weerslag heeft op incidenten (middelen gebruik, geweld), het verlenen van (nieuw) verlof  en daarmee de behandelduur. Deze (mogelijke) gevolgen en de voorbereiding op het verlof zijn in de literatuur echter zeer mager beschreven, waardoor het project zicht ook richt op het in beeld brengen van hoe de verlofvoorbereiding verloopt en hoe de VReedom training hier mogelijk een positieve bijdrage aan kan leveren. Het onderzoek wordt gefinancierd door ZonMW off road en door Inforsa. 

9. Sociale veiligheid in penitentiaire inrichtingen voor vrouwen

Onderzoekers: Esther van Ginneken (PI), Yara Abbing, Jennifer Doekhie en Anouk den Besten

Sociale veiligheid in de gevangenis houdt in dat de omgang tussen medewerkers onderling, gedetineerden onderling en tussen medewerkers en gedetineerden respectvol is. Daarnaast veronderstelt sociale veiligheid dat er geen sprake is van discriminatie, seksuele intimidatie, agressie, geweld of pesten. In dit project wordt onderzocht hoe gedetineerde vrouwen en medewerkers sociale veiligheid in de gevangenis ervaren en welke contextuele factoren bijdragen aan de beleving van sociale veiligheid. Hiertoe is semi-etnografisch veldwerk verricht in drie Nederlandse penitentiaire inrichtingen waarin vrouwen verblijven (incl. observaties en meer dan 120 interviews met gedetineerde vrouwen en medewerkers). In het onderzoek wordt o.a. aandacht besteed aan gender, macht en seksualiteit in een institutionele context. Dit betreft een onafhankelijk onderzoek in opdracht van de Dienst Justitiële Inrichtingen. Het rapport wordt onverkort openbaar gemaakt. Daarnaast zal er verder wetenschappelijk onderzoek worden verricht met de verzamelde data.

10. Normalisatie in de gevangenis: Een vergelijkend onderzoek naar normalisatie in gevangenissen in Nederland en Noorwegen

Promotieonderzoek Jill van de Rijt
Promotores: Miranda Boone, Esther van Ginneken

Normalisatie is een belangrijk concept in internationale wet- en regelgeving. Normalisatie wordt onder andere door de United Nations en de Council of Europe benoemd als leidend principe bij de vormgeving van het leven in de gevangenis. Waar het principe in Noorwegen zeer invloedrijk is als het gaat om de vormgeving van het leven in detentie, is dit in Nederland minder prominent aanwezig. Desalniettemin kunnen elementen van normalisatie worden afgeleid van belangrijke detentieprincipes in Nederland als het resocialisatiebeginsel en het beginsel van minimale beperkingen. Echter, wegens het complexe karakter van (de invulling van) het concept normalisatie, zijn de implicaties van het concept voor beleid en praktijk niet evident. Het doel van het onderzoek is meer inzicht te krijgen in de betekenis van het concept normalisatie bij het vormgeven van het leven in detentie, en de (on)mogelijkheden van implementatie in de praktijk. Voor dit onderzoek worden verschillende experts en het management van gevangenissen in Nederland en Noorwegen bevraagd om op deze vraagstukken te reflecteren. Door deze twee landen als referentie te nemen, kunnen ook aspecten van de (nationale/ lokale) context in de vertaling van het principe voor het vormen van beleid worden blootgelegd.

• criminologie
• detentie
• gevangenisstraf