Publicatie
Dynamisch autisme
I have Aspergers and that means I’m sometimes a bit different from the norm. And – given the right circumstances – being different is a superpower’, zo twitterde de jonge klimaat-activiste Greta Thunberg. Zij is het voorbeeld van de dynamiek die autisme historisch laat zien. Een beter begrip hiervan helpt het inzicht in de wereld van mensen met autisme.
- Auteur
- Annemieke van Drenth
- Datum
- 26 maart 2020
In 2017 verklaarden in Nederland 2,5% van de ouders van kinderen tussen de 4 en 12 jaar oud dat hun kind autisme of een aanverwante stoornis heeft. Voor jongens ligt dit percentage zelfs op 3,6 %. In totaal gaat het om zo’n 40.000 kinderen met autisme in Nederland. Dat is een gigantische groep jeugdigen met een diagnose die voor het eerste gemaakt werd eind jaren dertig van de vorige eeuw.
In Nederland betrof die eerste diagnose Siem, het jongetje dat als eerste kind in 1936 werd opgenomen in het Nijmeegse Paedologisch Instituut. Onder supervisie van ‘zuster Gaudia’, alias Ida Frye, werd hij gediagnostiseerd, eerst als ‘formalistisch’ en vervolgens in 1939 als ‘autist’.
De ‘ontdekkers’
Ida Frye en het team van het Paedologisch instituut waren deel van een dynamiek in de jaren dertig waarvan ook Leo Kanner, hoofd van een kinderziekenhuis in de VS, en Hans Asperger, heilpedagoog in de kinderkliniek van het Weense Universiteitsziekenhuis, deel van uit maakten.
Kanner en Asperger verwierven met hun publicaties, respectievelijk in 1943 en 1944, faam als ‘de ontdekkers’. Ook zij bestudeerden kinderen met mentale problemen vanuit de logica van de innerlijke leefwereld van het ‘normale’ kind. Belangrijk daarbij was de groeiende aandacht in de jaren 30 voor ‘mental health’, met name ook in gezinnen en bij kinderen.
De zogenoemde Child Guidance Clinics in de VS werden in Nederland Medisch Opvoedkundige Bureau’s genoemd. Er werkten psychiaters, psychologen, pedagogen en sociaal werksters samen aan de psyche van moeder en kind. Uit die sociale dynamiek ontstond onder andere de diagnose ‘autisme’.
Psychodynamiek
Maar ‘autisme’ was eigenlijk niet nieuw. Het bestond al in de vroege psychiatrie aan het begin van de twintigste eeuw. Het label ‘autistisch’ werd al in 1911 gebruikt door de Zwitserse psychiater Eugen Bleuler. Geïnspireerd door Freud’s idee van psychodynamiek, duidde hij de vlucht in de fantasmatische innerlijke wereld door mensen met schyzofrenie aan als ‘autistisch’. Dit symptoom van geestesziekte refereerde aan het Griekse ‘autos’ (zelf).
Sociale afsluiting was een probleem geworden in een wereld die door urbanisatie en industrialisatie in een hoog tempo veranderde . Deze nieuwe dynamiek in het sociale leven kan niet los gezien worden van een toenemende belangstelling voor afwijkende dynamiek in de menselijke geest. Die betrof zowel normale als abnormale individuen. Binnen de wereld van de zorg voor kinderen met mentale problemen werd differentiatie tussen kinderen ook steeds belangrijker. Die dynamiek zette zich door in de tijd. Tegenwoordig bestaat autisme in de DSM-5, de ‘diagnostiek-bijbel’ voor mentale problematiek, in een spectrum van autistische stoornissen.
Diversiteit
Maar Greta Thunberg laat zien dat in onze tijd hoog-functionerende mensen met autisme hun eigen dynamiek aan dit proces toevoegen. Haar ‘ being different as a superpower’ illustreert wat de Engelse wetenschapsfilosoof Ian Hacking aanduidt als het ‘looping-effect’ van autisme. Ervaringsdeskundigen met kwaliteiten als Greta – steeds vaker ook meiden dan jongens en mannen – relativeren het medisch model. Zij plaatsen tegenover het diagnose- en behandelingsdenken een sociale strategie.
Waarom zouden ‘autisten’ als patienten moeten functioneren op basis van waardenoordelen van de dominante groep, de zogenaamde ‘neurotypicals’? Het alternatief wordt geformuleerd als ‘neuro-diversiteit’, een begrip waarmee autisme verschijnt als effect van neurologische variatie in het menselijk brein. Zo creëren mensen met autisme zelf een te verwelkomen nieuwe dynamiek in de wereld van het autisme.