Universiteit Leiden

nl en

Wetenschappers vinden sterke aanwijzingen dat de tering voor alle organismen hetzelfde is

Een interdisciplinair team van Leidse wetenschappers heeft ontdekt dat de tering, een heftig bijverschijnsel van tuberculose, voor alle onderzochte mensen en diersoorten hetzelfde is. De ontdekking biedt nieuwe mogelijkheden om de nog onvoldoende begrepen aandoening te onderzoeken. De wetenschappers ontwikkelden daarnaast een veelbelovende methode om tuberculose te diagnosticeren en mogelijk zelfs te voorspellen.

Hoogleraar Moleculaire celbiologie Herman Spaink (Instituut Biologie Leiden) leidde een team wetenschappers van verschillende Leidse instituten. Het team onderzocht bij mensen en diermodellen zogeheten metabolieten – de tussen- en eindproducten van de stofwisseling. De onderzoekers zagen bij alle onderzochte organismen met tuberculose steeds een verlaging van de tien zelfde metabolieten. Een opvallende ontdekking, met twee belangrijke uitkomsten: onderzoek naar de tering in zebravislarven is vertaalbaar naar de mens, en de geïdentificeerde metabolieten maken een nieuwe diagnosemethode voor tuberculose mogelijk.

Betrokken instellingen

  • Instituut Biologie Leiden (IBL)
  • Leiden Academic Centre for Drug Research (LACDR)
  • Leiden Institute of Chemistry (LIC) 
  • Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC)

Een slopende ziekte

Tuberculose (zie kader hieronder) wordt in de volksmond ook wel de tering genoemd, of consumption in het Engels. En daar is een goede reden voor, vertelt Spaink. ‘Het is een slopende ziekte die gekenmerkt wordt door de afbraak van weefsels, zoals je spieren. Dus letterlijk de vertering van je lichaam. Meestal is dat zelfs de doodsoorzaak van de ziekte, niet het hoesten dat kenmerkend is voor tuberculose.’

Tuberculose

Tuberculose is een ziekte die bij mensen wordt veroorzaakt door de bacterie Mycobacterium tuberculosis. Jaarlijks krijgen 10 miljoen mensen wereldwijd de ziekte, van wie 1,6 miljoen mensen overlijden aan de gevolgen ervan. Opmerkelijk detail: naar schatting zijn 2 miljard mensen drager van de bacterie, maar zonder dat zij symptomen hebben. Ondanks dat tuberculose in vele gevallen nog te behandelen is met een cocktail aan antibiotica, is er ook grote reden tot zorg: wetenschappers ontdekken steeds meer mutanten van de bacterie die resistent zijn tegen meerdere soorten antibiotica. Er zijn zelfs al mutanten die resistent zijn tegen alle antibiotica die we kennen. 

Aanhoudende tering

Met de tering is nog iets anders vreemds aan de hand. Zelfs als de tuberculose genezen is, bijvoorbeeld met een antibiotica-cocktail, kan de tering tot wel zes maanden daarna blijven bestaan. ‘Hoe dat komt, weten we nog niet. Op de een of andere manier gooit de tering je hele stofwisseling overhoop,’ aldus Spaink. En dat heeft vaak ingrijpende gevolgen, legt de bioloog uit: ‘Zo blijven mensen langdurig mager en verzwakt, waardoor ze bijvoorbeeld niet kunnen werken. Daarnaast zijn ze extra vatbaar voor andere ziektes, waaronder opnieuw tuberculose. Het kan zelfs voorkomen dat iemand in die periode besmet raakt met een mutant van de tuberculosebacterie die resistent is tegen alle antibiotica en dus niet meer te behandelen is.’

Herman Spaink

Op het goede spoor

Idealiter zou je de tering, net als tuberculose zelf, willen verhelpen met een medicijn of behandeling. Spaink: ‘Maar die zijn er niet, omdat we niet weten hoe de tering tot stand komt. Wat wij uit eerder onderzoek wel weten, is dat je in een vroeg stadium bij onderzochte bevolkingsgroepen ziet dat bepaalde metabolieten in bloed erg afnemen, waaronder een aantal aminozuren.’ Precies door deze kennis kwamen de Leidenaren uiteindelijk op het goede spoor.

Verrassende uitkomst

‘We wilden graag weten of die afname van bepaalde metabolieten een algemeen symptoom is van tuberculose of dat die gerelateerd is aan de voedingsstatus van mensen in gebieden waar tuberculose veel voor komt,’ zegt Spaink. ‘We hebben toen bloedsamples van het LUMC onderzocht en daaruit bleek dat ook westerse mensen met tuberculose een verlaging hebben.’ Vervolgens raakte het team benieuwd: zou hetzelfde te zien zijn bij andere organismen? ‘We hebben toen dezelfde methode toegepast op andere diermodellen, waaronder zebravislarven. Tot onze verbazing zagen we na bacteriële infectie ook hier een afname van precies dezelfde metabolieten, net als bij mensen.’

De tering begrijpen

Een verrassende uitkomst, die aantoont dat de ziekte hetzelfde verloop heeft bij zoogdieren en larven van vissen. ‘Het mooie daaraan is dat we de ziekte nu uitvoerig kunnen onderzoeken in zebravislarven en dat die uitkomsten vertaalbaar zijn naar de mens. Welke genen spelen bijvoorbeeld een rol? Als we weten hoe het werkt, kunnen we geneesmiddelen ontwikkelen om de ziekte tegen te gaan.’ En dat onderzoek schiet al aardig op, verklapt Spaink. ‘We hebben inmiddels aanwijzingen gevonden over hoe de tering ontstaat. Daar hopen we eind dit jaar over te publiceren.’

‘Ik vermoed dat als we de tering bij tuberculose beter begrijpen, we het ook bij kanker beter zullen begrijpen’

Diagnose

Een tweede uitkomst van de studie is de ontwikkeling van een nieuwe methode om tuberculose te diagnosticeren. ‘We hebben samen met Thomas Hankemeier van het LACDR en met het LUMC onze meetmethode voor metabolieten verbeterd, zodat die ook toepasbaar kan zijn in de zorg.’ De methode is veelbelovend omdat die simpel, reproduceerbaar en snel is. Daarnaast kan de methode ook voorspellen of iemand binnenkort tuberculose zal krijgen. Spaink is dan ook blij met de samenwerkingen. ‘Dit onderzoek toont nogmaals de kracht aan van metabolietenonderzoek, daarom is het ook zo goed dat onlangs het Phenomix fieldlab van Medical Delta is opgericht.’

Andere ziektes begrijpen

De tering heeft veel overeenkomsten met het eindstadium van kanker en lijkt zelfs op de verschijnselen bij diabetes type 2. Spaink is van plan hier meer onderzoek naar te doen. Zo zijn er aanwijzingen dat het aangeboren immuunsysteem, dat bij alle organismen nagenoeg gelijk is, een rol speelt bij deze ziektes. ‘Ik vermoed dat als we de tering bij tuberculose beter begrijpen, we het ook bij kanker beter zullen begrijpen.’

Publicatie

Tekst: Bryce Benda

Deze website maakt gebruik van cookies.  Meer informatie.