Opruimers gezocht voor cellen vol onverteerd afval
De vetsuikerhuishouding in de menselijke cel is een grote puzzel. Daarom zijn vetstapelingsziektes en diabetes II zo complex. Met geld van de European Research Council kan hoogleraar bio-organische chemie Hermen Overkleeft verder met het zoeken naar oplossingen. Fundamenteel onderzoek, waarvan de toepassing steeds dichterbij komt.
Vetsuikers (glycolipiden) zijn een belangrijk onderdeel van het celmembraan. Samen met zijn Amsterdamse collega medische biochemie Hans Aerts van het AMC, met wie hij de ERC-subsidie deelt, onderzoekt Overkleeft al ruim een decennium lang de stofwisseling van deze moleculen. Zijn belangrijkste invalshoek hiervoor vormen de zogenoemde lysosomale stapelingsziektes, waarvan de ziekte van Gaucher het bekendste voorbeeld is.
Reststukjes
Stapelingsziekten hebben te maken met een verstoorde vetsuikerhuishouding in de cel. Overkleeft: ‘Bij deze ziektes is sprake van een genetische afwijking, waardoor enzymen die verantwoordelijk zijn voor de afbraak van vetsuikers, veel minder actief zijn. Daardoor wordt een gedeelte van de moleculen niet voldoende afgebroken en hopen de reststukjes zich op.’ Die cellen vol onverteerd afval veroorzaken diverse lichamelijke klachten. Bij de ziekte van Gaucher variëren die van algehele vermoeidheid en pijn in de milt, tot ernstige skelet- en bloedafwijkingen. Er zijn ook stapelingsziektes waarbij neurologische en psychosociale symptomen optreden.
Ontwikkelen van therapieën
Overkleeft ontwierp verschillende moleculen die de ophoping van die restjes vetsuikers voorkomen door de aanmaak van vetsuikers te remmen. Maar er zijn ook andere opties. ‘Je kunt ook kijken of je een enzym kunt maken dat de rol van het genetisch gehandicapt enzym overneemt’, legt de Leidse onderzoeker uit. ‘Bovendien weten we nog niet of het ‘kapotte’enzym zijn werk niet goed doet, of dat het in te kleine hoeveelheden op de plaats van bestemming komt. Als we dat kunnen ophelderen, komen er wellicht nog andere therapieën om de hoek kijken.
Grotere plaatje
Genoeg ideeën om de subsidie voor in te zetten, dus. En dan is er nog het grotere plaatje, want niet alleen bij stapelingsziektes, maar ook bij andere ziektes, zoals diabetes II, speelt verstoring van de vetsuikerstofwisseling een cruciale rol. Overkleeft: ‘Vetsuikers vormen een grote, diverse klasse moleculen. De samenstelling van de verschillende varianten in de cel en hun functie is nog niet precies duidelijk. Ook dat willen we natuurlijk weten.’
Samenwerking
Organisch chemicus Overkleeft is blij met de samenwerking met biochemicus Aerts omdat ze samen kunnen kijken hoe vetsuikers in een biologisch systeem reageren op ‘zijn’ remmers. Aangezien een reageerbuis heel iets anders is dan een weefselkweek, kan hij dat niet in zijn eentje. Een scherpe scheidslijn tussen de vakgebieden is niet aan te geven. Overkleeft: ‘Waar wij vooral veel tijd in steken is elkaar zo goed mogelijk begrijpen. Daarvoor moet je je gedeeltelijk op elkaars vakgebied begeven. We zijn dus niet puur complementair, er is veel overlap.’ Fundamenteel onderzoek dus, dat getoetst kan worden in de praktijk.
Zie ook
Twee grote Europese subsidies voor Leidse bètahoogleraren