Formatief handelen

Waarom is het belangrijk?

Leren wordt bevorderd als daarbij wordt geëvalueerd om weer van te leren. Hoe zorg je er voor dat je onderwijs feedback oplevert waarmee lerenden inzicht krijgen in wat van hen wordt verwacht, wat ze al kunnen en in stappen die ze kunnen zetten om op een hoger niveau te komen?

Wat is formatief handelen?

Beoordelingen kunnen een summatieve functie hebben, gericht op het geven van een eindoordeel of het nemen van een beslissing, maar ook een formatieve functie, gericht op verbetering van het leerproces. Voor beide vormen van evaluatie is het belangrijk dat je leerdoelen, lesinhoud, en evaluatie naadloos op elkaar aansluiten (‘constructive alignment’, Biggs, 1999). Ook moet de evaluatie eerlijk en betrouwbaar gebeuren. Formatieve evaluatie kan een formeel karakter hebben. Om het leren te verbeteren worden externe criteria en standaarden en genormeerde toetsen op vastgestelde momenten gebruikt. Formatieve evaluatie kan ook een meer informeel karakter hebben. Tijdens het leerproces wordt informatie verzameld om sturing te geven aan leerprocessen door hulp-op-maat te bieden [link naar adaptief] of om lerenden te stimuleren steeds meer zelf hun leerproces te sturen [link naar zelfregulerend].

Verdieping

Kenmerkend voor formatief handelen is het ontlokken en gebruiken van informatie waarmee leerprocessen worden geoptimaliseerd. Er wordt feedback gegenereerd die lerenden inzicht geeft in wat van hen wordt verwacht, waar ze nu staan en wat ze kunnen doen om zich verder te ontwikkelen. Dat kan door feedback te geven, door vragen te stellen, door het leerdoel helder te maken en door aan te geven hoe een ‘goed’ leerresultaat eruit ziet.

Bij formatief handelen past de docent kortdurende interventies toe tijdens de les om lerenden aan te zetten tot nadenken en inzicht te krijgen en te geven in de leerresultaten. Formatieve evaluatie kan zich ook uitstrekken over een langere periode en bijvoorbeeld meerdere lessen of professionaliseringsbijeenkomsten omvatten. Het is goed om je te realiseren dat ook summatieve evaluatie formatief ingezet kan worden: bijvoorbeeld wanneer lerenden feedback krijgen naar aanleiding van de summatieve evaluatie.

Formatief handelen in de praktijk

Voorbeeld van feed-up, feedback, en feed-forward (Hattie & Timperley, 2007) rond een spreekopdracht:

Een docent Engels bespreekt met de hele klas de succescriteria voor een spreekopdracht: ‘Grammaticale correctheid is tijdens het spreken niet het belangrijkste, het gaat erom dat je met de middelen die je hebt, het gesprek succesvol voert.’ Op basis van de uitleg over succescriteria maken leerlingen zelf beoordelingscriteria voor een spreekopdracht. Bij het uitvoeren van de opdracht is er per gesprek telkens één leerling die peer-feedback geeft op de twee sprekers. Ondertussen loopt de docent rond, beluistert gesprekken en vraagt naar de peer-feedback. Aan het einde van de les bespreekt de docent klassikaal een aantal vaak-voorkomende knelpunten. Bij de lessen die volgen geeft de docent extra aandacht aan deze aspecten.

Concrete stappen

Concrete stappen om formatief leren te bevorderen:

Verhelder de leerdoelen: ga na of voor leerlingen helder is wat ze moeten leren en waarom dat belangrijk is.
Stel met de leerlingen criteria op voor succes: bespreek goede voorbeelden met leerlingen; zorg dat leerlingen weten waar ze op beoordeeld worden en hoe ze vooruitgang kunnen boeken.
Benut diverse momenten tijdens de les: om lerenden aan te zetten tot nadenken en inzicht te geven in wat van hen wordt verwacht, wat al goed gaat en welke verdere stappen ze kunnen zetten.
Mobiliseer leerlingen als leerbronnen voor elkaar: help leerlingen vaardigheden te ontwikkelen om zichzelf en anderen feedback te geven om verder te groeien in het eigen leerproces.
Reflecteer samen: Evalueer regelmatig het proces van formatief evalueren met alle betrokkenen.

Meer weten?

Wij hebben praktische tools ontwikkeld voor het ontwerpen en geven van onderwijs en trainingen waarin formatief handelen en evalueren om te leren centraal staan Het gaat dan zowel om onderwijs aan leerlingen en studenten als in het kader van initiële en voortgaande docentprofessionalisering. Deze tools zijn voor meerdere onderwijseenheden geschikt: van les tot leerlijn

Begeleiden van leren van docenten

Formative assessment and teacher professional learning (boek)

Onderzoeker/ontwerper

Over interne consistentie in een evaluatie: Do you use Cronbach’s alpha to check internal consistency? Don’t! Use Summability