Taakgestuurd leren
Werken vanuit boeiende en relevante taken
Waarom is taakgestuurd leren belangrijk?
Het zou toch mooi zijn als alle leerlingen inhoudelijk worden uitgedaagd op hun eigen niveau met motiverende taken, liefst met tijdige en informatieve feedback. Dit ideaal staat al heel lang op veel verlanglijstjes. Maar hoe kun je dit als docent elke dag weer waarmaken met volle klassen, veel leerstof en weinig tijd? We laten zien hoe je dit eenvoudig kunt realiseren door het omdraaien en selectief weglaten van lesonderdelen die je toch al vaak gebruikt.
Verdieping
In de praktijk herkennen we in lessen vaak het volgende patroon. Eerst legt de docent de nieuwe stof uit, waarna leerlingen hiermee gaan oefenen aan de hand van veel kleine opdrachten uit een methode. Docenten en studenten komen er dan pas vaak na de toets achter wat echt wordt beheerst. Informatieve feedback gedurende het leerproces ontbreekt dan veelal. Bovendien zorgt een dergelijke opbouw ervoor dat het moeilijk is om leerlingen inhoudelijk voor de leerstof te motiveren en hun voorkennis te activeren. Tot slot wordt in een dergelijke opzet ook niet goed afgestemd op de verschillen tussen leerlingen. Ofwel differentiatie laat te wensen over.
Onderwijsonderzoekers- en vernieuwers proberen nu al decennia lang dit klassieke lespatroon te doorbreken. Ze hebben al heel veel voorstellen voor zowel motiveren, activeren, differentiëren en formatief evalueren afzonderlijk ontwikkeld en beproefd. Desondanks blijkt de kloof tussen droom en daad hardnekkig te zijn. Dat ligt niet aan de docenten maar vooral aan de vernieuwingsvoorstellen zelf. Zij worden namelijk vaak als onpraktisch ervaren door docenten. Het ontbreekt aan tijd- en middelenbesparende procedures om lessen volgens deze idealen te ontwerpen. Bovendien is het vaak lastig om deze idealen te realiseren zonder dat dit conflicteert met andere belangrijk geachte doelen, zoals ervoor zorgen dat iedereen taakgericht bezig blijft, dat de verplichte stof tijdig wordt afgerond et cetera.
Dit roept de vraag op hoe de idealen van motiveren, activeren, gedifferentieerd uitdagen en formatief evalueren dan wél praktisch door leraren elke dag kunnen worden gerealiseerd. Hierbij spelen twee principes met bijbehorende heuristieken een belangrijke rol. Begin je onderwijs met een zogenaamde taak waarvoor de kern van de leerstof nodig is om deze goed te kunnen maken (hele taak eerst door omdraaien). Beschouw alles wat je normaal doet in je lessen als hulp op maat en bied alleen aan wat leerlingen nodig hebben (hulp op maat door selectief weglaten).
Lesvoorbeelden
Hieronder volgen twee voorbeelden van lessen die door eenvoudig omdraaien en selectief weglaten van bestaande lesonderdelen motiverend, activerend en gedifferentieerd uitdagende worden gemaakt met tijdige informatieve feedback.
Veel voorkomende aanpak
Een leraar biologie geeft eerst uitleg over de werking van het oor, waarna leerlingen met opdrachtjes aan het boek aan de slag gaan. Op de toets wordt leerlingen gevraagd te voorspellen en toe te lichten of Vincent van Gogh beter of slechter is gaan horen nadat hij zijn oorschelp heeft afgesneden.
Veel leerlingen maken deze vraag slecht. De leraar is teleurgesteld omdat leerlingen de stof niet kunnen toepassen in complexere situaties. De leerlingen zijn verontwaardigd omdat ze dit nooit hebben geleerd in de les.
Omgebouwde aanpak
De leraar biologie start zijn les met de vraag te voorspellen of Vincent na het afsnijden van zijn oorschelp beter of slechter hoort (hele taak eerst door omdraaien). Daarna kunnen leerlingen kiezen (hulp op maat door selectief weglaten). Ze kunnen meteen deze vraag verder gaan uitzoeken (waarbij ze bepaalde door de leraar geselecteerde begrippen moeten gebruiken) met het schema van het oor uit de methode als hulp. Ze kunnen ook eerst naar de beknopte uitleg van de leraar luisteren over het oor. Als alle leerlingen de Vincent-vraag hebben gemaakt wordt deze klassikaal besproken en leerlingen die er nog moeite mee hebben, maken nog twee andere kleinere opdrachten uit het boek.
Veel voorkomende aanpak
Een leraar Engels behandelt in een les met als thema het weer eerst kort de betreffende grammatica en laat leerlingen daarna opdrachtjes maken, zoals invullen van ontbrekende woordjes in een script voor een weerbericht en enkele vocabulaire-oefeningen. De projecttaak die in de methode staat waarin leerlingen worden uitgenodigd een weerbericht voor te bereiden en te presenteren wordt overgeslagen omdat daar geen tijd voor is.
Omgebouwde aanpak
De leraar Engels begint de les met de introductie van de weerpresentatie-opdracht die normaal wordt overgeslagen (hele taak eerst door omdraaien). Leerlingen gaan in groepjes van vier een presentatie voorbereiden die aan een aantal criteria moet voldoen. De opdrachtjes uit het werkboek, zoals het invulscript en de vocabulaire-oefeningen, zijn daarbij hulp op maat. Leerlingen mogen hiervan gebruik maken maar dat hoeft niet (hulp op maat door selectief weglaten). Sommige groepjes starten meteen met het voorbereiden van de presentatie en zoeken bijvoorbeeld woorden op als ze het niet weten. Andere groepjes gaan bijvoorbeeld eerst het script maken om op ideeën te komen.
Praktische tips voor taakgestuurd leren
- Selecteer de kern van de leerstof.
- Zoek een motiverende taak uit de methode waarvoor kern van de leerstof nodig is om deze taak te maken (hele taak) en start daar je onderwijs mee.
- Beschouw alles wat je normaal doet in je lessen (uitleg, voorbeelden, opdrachten) als hulp op maat voor het maken van deze taak. Leerlingen kunnen dan vervolgens zelf bepalen wat zij individueel of in een groepje nodig hebben om de hele taak te maken.
- In deel 1 van onderstaand boek wordt de theorie van hele taak eerst met hulp op maat-onderwijs uitgebreid toegelicht. Deel 2 bevat uitwerkingen hiervan voor bijna alle vakken van het primair en voortgezet onderwijs:Janssen, F.J.J.M., H. Hulshof & K. van Veen (2016). Uitdagend gedifferentieerd vakonderwijs. Praktisch gereedschap om je onderwijsrepertoire te blijven uitbreiden. Leiden/Groningen: UFB.
- Janssen, F.J.J.M. (2020). Diep leren op afstand. Didactiefonline
- Janssen, F.J.J.M. (2020). Motiveren, gedifferentieerd uitdagen en formatief evalueren. Didactiefonline
- Video OCW: ICLON - Gedifferentieerd uitdagen
- Janssen, F.J.J.M., Westbroek, H.B., Doyle, W. & Driel, van J.H. (2013). How to make innovations practical. Teachers College Record, 115 (7), 1-43.
- Janssen, F.J.J.M., Könings, K.D. & J.J.G. van Merriënboer (2017). Participatory educational design: How to improve mutual learning and the quality and usability of the design? European Journal of Education, 52, 268-279.
- Graaf, A. de, Westbroek, H.B., & Janssen, F. (2018). A Practical Approach to Differentiated Instruction: How Biology Teachers Redesigned Their Genetics and Ecology Lessons. Journal of Science Teacher Education, 30 (1), 6-23. .
- Vrind, E, Janssen, F.J.J.M, Van Driel, J.H., & E. Stoutjesdijk (2019). Naar een praktische adaptieve aanpak voor spreekvaardigheidsonderwijs1 in moderne vreemde talen. Pedagogische Studiën (96).15-39.
- Westbroek, H. B., van Rens, L., van den Berg, E., & Janssen, F.J.J.M (2020). A practical approach to assessment for learning and differentiated instruction. International Journal of Science Education,42(6), 955-975.
- Dam, M., & Janssen, F.J.J.M. (2021). Modularity in teacher professional development–building blocks for bridging everyday teaching practices and reform ideals centered around whole tasks. Professional Development in Education, 1-18.