Erbij komen en erbij horen? 'Immigratieprocedures gaan niet zozeer over identiteit, maar over transactie'
Interview
Hoe voelt het om burger te worden in een nieuw land? Voor haar promotieonderzoek dook Hannah Bliersbach in de wereld van immigratie. Ze interviewde tientallen nieuwe burgers in Duitsland en Canada en zag dat burgerschap daar vooral iets transactioneels is.
Hoe ben je op dit onderwerp gekomen?
‘Tijdens mijn researchmaster Political Science and Public Administration in 2017 kreeg ik de mogelijkheid om burgerschap en migratie (een of de stimuleringsprogramma’s) te onderzoeken. Ik ben geboren in Duitsland en overwoog om Nederlandse te worden, maar het kwam erop neer dat ik daarvoor mijn Duitse burgerschap moest opgeven. Ik merkte dat ik daar emotioneel op reageerde, wat me ergens verbaasde. In Duitsland zijn we niet per se vaderlandslievend en als EU-burger heb je dezelfde rechten. Toch wilde ik het niet. Toen vroeg ik me af: hoe moet het zijn voor iemand die dat proces wel doormaakt?’
Dus daar gaat je promotie nu over.
‘Ja, de weg van mensen naar burgerschap. Hoe dat proces uitziet, administratief en persoonlijk (identiteit en het ergens thuis voelen). Wat voor afspraken zijn er, wat is het papierwerk dat erbij komt kijken en hoeveel tijd kost het? Voel je je verbonden met het land en wil je dat formeel maken? Of heb je een ID-kaart eigenlijk als wapen nodig voor mensen die je niet als Duitser accepteren?’
Diepte-interviews
De empirische basis van dit onderzoek bestaat uit 42 diepte-interviews met nieuwe Duitse burgers (15), Canadese genaturaliseerde burgers (15), Duitse naturalisatiemedewerkers (9), en drie personen die voor de Canadese overheid werken.
Waarom heb je gekeken naar specifiek Duitsland en Canada?
‘Vanwege het contrast. Canada staat bekend als een immigratieland en draagt dat uit. Het gaat om een ander narratief, een ander immigratiebeleid. Duitsland heeft lange geschiedenis van emigratie en immigratie, denk aan de zogenoemde gastarbeiders in de jaren 60 en 70 uit Italië, Spanje en Turkije. Zwitserland had een plan om deze gastarbeiders zich niet al te thuis te laten voelen (ze moesten regelmatig verhuizen) zodat ze weer terug zouden gaan. Duitsland deed dit niet. Ze dachten: waarom zou iemand hier willen blijven? Maar als je ergens lang blijft dan komt de verbinding vanzelf.’
Wat viel op tijdens je onderzoek?
‘In beide landen was duidelijk: als nieuwe burger wordt er van je verwacht dat je een economische bijdrage levert. Als je niet werkt, is het bijna onmogelijk om burger te worden. Thuisblijven met kinderen wordt niet gezien als echt werk, want dat is onbetaald. Geld is leidend, dat is wel transparant. ‘Burgerschap is iets waarvoor ik heb gewerkt’, zeiden de geïnterviewden die economisch migrant waren in Canada. Het was niet zozeer verbonden aan een emotioneel gevoel of het gevoel dat je ergens wil zijn. Het verandert hoe mensen over burgerschap denken. Het gaat niet zozeer over identiteit, maar over transactie. Mensen voelen zich hierdoor minder verbonden met het land.’
Hoe zit het met het verschil tussen Duitsland en Canada?
‘Canada kent veel (economische) wegen naar een permanente status en burgerschap. Deze permanente status is niet makkelijk te verkrijgen. Je krijgt punten gebaseerd op opleiding, burgerlijke status, gezondheid, hoe oud je bent. Als persoon ben je een nummer en het proces verloopt vooral digitaal. Dit is anders in Duitsland: daar moet je je gezicht laten zien en krijg je een caseworker die verantwoordelijk is voor jouw zaak. Deze persoon wordt er dan ook op aangesproken als het fout gaat. De Duitse bureaucratie, daar liepen mensen tegenaan. In Canada was er meer frustratie over het systeem en in Duitsland was er meer frustratie over de caseworker.’
Heb je het gevoel dat deze nieuwe burgers zich thuis voelen in deze landen?
‘Dat is moeilijk om te zeggen, het is ook persoonlijk. In Canada praten mensen heel open over ‘race’, dit is in Duitsland minder normaal. Is een Turks persoon een wit persoon of niet? De geïnterviewden zeiden: 'Mensen denken niet dat ik Duits ben als ze me zien', maar zouden niet over ras of etniciteit praten. In Canada zou iemand zeggen: ik ben zwart en dit heeft een impact op hoe ik me (thuis) voel. De woorden die werden gebruikt waren heel verschillend.’
Wat zijn de belangrijkste uitkomsten?
‘De officiële status van burger betekent het niet per se dat je je ook thuis voelt in dat land. Worden geaccepteerd als burger is iets totaal anders.
- Als een staat het doel heeft om een natie te bouwen waar mensen zich thuis voelen, dan is het belangrijk dat de manier waarop mensen worden verwelkomd niet alleen economisch is. Want dan voelt het transactioneel en wordt het een wedstrijd. Iemand in Canada noemde het grappend ‘The hunger games’. Je moet ervoor zorgen dat jij het redt, en dat betekent dat anderen het niet redden. Zorg voor inclusiviteit en niet voor rivaliteit.
- Als Duitsland echt een persoonlijke aanpak wil behouden, dan moet er een structuur zijn met overzicht en waar de werkdruk acceptabel is. Er ligt nu zoveel druk op caseworkers – met erg veel bevoegdheid -, dat het kan zijn dat ze hierdoor verkeerde beslissingen nemen.
Niemand had trouwens spijt van het nieuwe staatsburgerschap. Elke nieuwe burger zei dat het leven was verbeterd. We moeten echt over nadenken hoe we mensen burgerschap geven, het is belangrijk dat we over inclusie spreken en het zien als een tool om het leven van mensen én de community beter te maken.’
De promotie van Hannah Bliersbach vond plaats op 13 mei.
Dit onderzoek is uitgevoerd in het kader van het stimuleringsgebied Social Citizenship & Migration van de Universiteit Leiden.