Grafheuvels beschermen vanachter je computer
Via de nieuwe website Erfgoed gezocht / Heritage Quest kun je vanuit je luie stoel speuren naar onontdekte grafheuvels op de Veluwe. Door die zoektocht worden de grafheuvels onder meer beschermd tegen onbedoelde vernietiging door bouwprojecten. De website is een initiatief van de Leidse Faculteit der Archeologie in samenwerking met de stichting Erfgoed Gelderland.
We weten dat ze er zijn, maar niet wáár precies: grafheuvels die tussen 3000 en 500 voor Christus in Nederland werden aangelegd. Onder deze heuvels werd vaak eerst één individu begraven, waarna er later personen omheen werden bijgelegd. Soms wel 1000 jaar na het begraven van de eerste persoon. ‘De grafheuvels hebben dezelfde cultuurhistorische waarde als hunebedden’, zegt Leids archeoloog Quentin Bourgeois. ‘Maar ze zijn minder zichtbaar, en dus veel onbekender. Een grafheuvel is gemiddeld 1 meter hoog.’ Juist omdat de heuvels makkelijk over het hoofd worden gezien, en hun precieze locatie niet bekend is, lopen ze gevaar om onbedoeld voorgoed te worden vernietigd. Bijvoorbeeld tijdens graafwerkzaamheden.
Twee keer zoveel
Om vernietiging te voorkomen, en om de kennis over de grafheuvels onder het grote publiek te vergroten, is er nu een bijzondere website in de lucht. Op www.erfgoedgezocht.nl kan je als vrijwilliger vanachter je computer op zoek gaan naar grafheuvels op de Veluwe. Die plek is niet zomaar gekozen, vertelt Bourgeois. ‘Het gaat om een gebied met veel bossen, waar grafheuvels moeilijk zijn te onderscheiden. Op dit moment kennen we de locatie van ongeveer 1500 grafheuvels in die omgeving. We hopen dat het er straks twee keer zoveel zijn.’ Gebruikers van de site kunnen ook speuren naar zogeheten Celtic Fields (2500 jaar oude akkersystemen) en houtskoolmeiers (plekken waar hout werd verbrand tot houtskool, dat onder meer werd gebruikt bij het smelten van ijzer).
Het speuren-vanuit-je-luie-stoel is mogelijk dankzij zogeheten LiDAR-kaarten. Dit zijn kaarten die hoogteverschillen in het Nederlandse landschap laten zien. Van iedere 50 vierkante centimeter grond in Nederland bestaat nu zo’n meting. Met deze metingen is een kaart gemaakt die heel gedetailleerd het oppervlak van Nederland weergeeft. Kortom: er zijn veel vrijwilligers nodig om ze allemaal te bekijken.
Gedetailleerde kaarten
De website leert deelnemers eerst hoe ze grafheuvels kunnen herkennen, en daarna mag je zelf aan de slag. Experts kijken uiteindelijk naar alle bevindingen van de deelnemers, en op die manier worden uiteindelijk gedetailleerde kaarten gemaakt. Deze kaarten worden aangeboden aan provincies, gemeentes, en mogelijk andere partijen die baat kunnen hebben bij deze informatie, en worden de grafheuvels dus beschermd.
Ook zoeken via AI-systemen
Niet alleen mensen zoeken op de LiDAR-kaarten naar grafheuvels. Leids archeoloog Wouter Verschoof – van der Vaart werkt aan een project waarbij Kunstmatige Intelligentie-systemen kijken of ze op de kaarten grafheuvels kunnen ontdekken. Hun bevindingen worden vergeleken met de ‘menselijke’ waarnemingen. Zo hoopt men én meer grafheuvels te ontdekken, én de systemen te leren om steeds accuratere speurneuzen te worden.
Wanneer de grafheuvels op Veluwe in kaart zullen zijn gebracht, is nog niet bekend. Mocht het project succesvol zijn, dan wil Bourgeois ook andere provincies en gemeente aanbieden om via Erfgoed Gezocht op zoek te gaan naar ‘hun’ grafheuvels.