Het immuunsysteem resetten om diabetes en reuma te genezen
Bij auto-immuunziektes zoals reuma en diabetes valt het immuunsysteem lichaamseigen eiwitten aan. Leidse onderzoekers proberen te achterhalen hoe dit komt.
Bij auto-immuunziektes zoals reuma en diabetes valt het immuunsysteem lichaamseigen eiwitten aan. Leidse onderzoekers proberen te achterhalen hoe dit komt. Voor diabetes is ondertussen duidelijk welke immuuncellen ontspoord zijn en waartegen ze optreden. Met die kennis is een nieuw soort celtherapie ontwikkeld. Binnenkort volgen de eerste klinische trials. Bij reuma is de oorzaak niet tot één type immuuncellen terug te leiden, maar wel wordt er gezocht naar mogelijkheden om te voorkomen dat de ziekte chronisch wordt.
Nieuwe celtherapie tegen diabetes
Bij diabetes vernietigt het afweersysteem de insulineproducerende bètacellen in de alvleesklier. “Tot nu toe is de behandeling eigenlijk alleen een kwestie van symptoombestrijding. We spuiten insuline, maar we doen niks aan de oorzaak van de ziekte, namelijk het verstoorde immuunsysteem”, zegt hoogleraar diabetologie Bart Roep. Hij besloot om uit te zoeken welke immuuncellen precies de fout in gaan bij diabetespatiënten. Het bleek om T-cellen te gaan, immuuncellen die normaal gesproken het lichaam beschermen tegen infecties en kanker. Roep ontdekte dat het doelwit van deze specifieke T-cellen een eiwit was uit de bètacellen.
Die informatie bood nieuwe mogelijkheden. “We willen het immuunsysteem trainen om niet meer op deze eiwitten te reageren. Hiervoor ontwikkelen we een soort vaccin in de vorm van celtherapie.” Dit vaccin bestaat uit eigen immuuncellen van de patiënt in combinatie met het eiwit uit de bètacellen. Roep en zijn collega’s starten binnenkort met de eerste klinische trials.
Vroege aanpak van reuma moet chronisch karakter voorkomen
Bij reuma richt het immuunsysteem zich tegen de bekleding van de gewrichten, waardoor gewrichtspijn en ontstekingen ontstaan. “De afgelopen jaren is er enorm veel vooruitgang geboekt op het gebied van de behandeling van reuma”, vertelt reumatoloog Annette van der Helm “Gewrichtsschade komt bijna niet meer voor, doordat we nu betere medicijnen hebben, maar ook omdat we eerder starten met de behandeling en direct actie ondernemen als de ziekte opspeelt.” Toch is de ziekte moeilijk te genezen. Patiënten houden klachten van gewrichtspijn, invaliditeit en moeheid. Vaak moeten ze een leven lang medicijnen nemen.
Helaas is het bij reuma niet bekend wat er precies misgaat in het immuunsysteem, er zijn wel voor deze ziekte specifieke autoantilichamen (anti-lichamen die lichaamseigen stoffen aanvallen) gevonden. “Er is niet één specifiek antigeen waar het immuunsysteem zich tegen keert. Vandaar dat we ook niet goed begrijpen waarom het een chronische ziekte is. Wat we wèl weten, is dat de afweerreactie, die samenhangt met reuma, al jaren voordat mensen ziek worden aanwezig is. Ook weten we dat deze afweerreactie zich verbreedt en uitrijpt, ongeveer een half jaar voordat de eerste klachten ontstaan. Graag willen we weten wat de aanleiding is van deze uitrijping en hoe we dit kunnen voorkomen. We denken dat als we de uitrijping van deze verkeerde afweerreactie kunnen voorkomen, mensen helemaal geen reuma meer zullen krijgen. Vandaar dat we ook steeds vroeger beginnen met de behandeling. Het liefst doen we dit voordat de afweerreactie uitrijpt en er nog een weg terug is, waardoor de ziekte geen chronisch karakter krijgt”, zegt van der Helm.
Onderzoek naar vroege behandeling
Dat klinkt eenvoudiger dan het is. “Vaak komen patiënten pas bij ons als de ziekte al aan de buitenkant zichtbaar is door zwellingen rondom de gewrichten. Op dat moment is de ziekte al chronisch.” Vandaar dat Van der Helm onderzoek doet bij een grote groep mensen die alleen nog last hebben van gewrichtspijn. Met behulp van een MRI wordt bekeken welke patiënten aan de binnenkant al wel ontstoken gewrichten hebben. Zij kunnen meedoen aan een klinische trial die onderzoekt of een erg vroege behandeling in deze fase chronische reuma voorkomt. Deze trial zal ook unieke gegevens opleveren over de uitrijping van de autoantilichaam response en het verband met remissie van de ziekte.
Ook wil Van der Helm meer begrijpen van de mechanismen die bijdragen aan het ontstaan van chroniciteit, maar daar is nog veel onderzoek voor nodig.