Dertien NWO Open Competitie XS-subsidies voor Leidse wetenschappers
Geld voor onderzoek
Van medicijnen uit slangengif tot supergewassen en de herkomst van woorden. Dertien onderzoekers van de Universiteit Leiden krijgen Open Competitie XS-subsidies van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).
De Open Competitie XS-subsidies van maximaal 50.000 euro zijn bedoeld om veelbelovende ideeën, vernieuwende en risicovolle initiatieven mogelijk te maken. Het voorgestelde onderzoek is grensverleggend en op voorhand staat niet vast of de beoogde doelstelling gehaald wordt.
Ramon Arens (Leids Universitair Medisch Centrum)
Killer T-cellen zijn een belangrijk onderdeel van ons immuunsysteem: ze ruimen zowel virus-geïnfecteerde als kankercellen op. Door herhaalde blootstelling aan infecties stapelen bepaalde T-cellen zich op die ‘terminaal gedifferentieerd’ zijn en minder goed reageren op nieuwe bedreigingen. Deze verouderde cellen kunnen bijdragen aan het verhoogde kankerrisico op latere leeftijd. In dit project onderzoeken we hoe het celmetabolisme deze T-cellen aanstuurt en of we dit kunnen beïnvloeden. Door deze ‘oude’ afweercellen nieuw leven in te blazen, hopen we hun vermogen om kanker te bestrijden te verbeteren.
Marta Artola Perez de Azanza (Leids Instituut voor Chemisch Onderzoek)
De COVID-19-pandemie heeft de dringende behoefte aan nieuwe antivirale behandelingen duidelijk gemaakt. Een veelbelovende aanpak is het richten op complexe RNA-structuren, die een belangrijke rol spelen in virussen zoals SARS-CoV-2. Het vinden van moleculen die aan RNA binden is echter uitdagend, omdat RNA flexibel is en geen stabiele bindingsplaatsen heeft. Huidige methoden om deze moleculen te vinden zijn traag of vereisen veel inspanning. Dit onderzoek introduceert een snellere en eenvoudigere manier om moleculen te screenen die specifieke RNA-structuren van SARS-CoV-2 kunnen targeten. Het doel is nieuwe moleculen te ontdekken die kunnen leiden tot innovatieve antivirale therapieën.
Lucien van Beek (Leiden University Centre for Linguistics)
Woorden veranderen door de tijd heen van vorm en betekenis. De voorgeschiedenis van het Indo-Europees, de taalfamilie waartoe o.a. Engels, Latijn en Perzisch behoren, wordt succesvol gereconstrueerd door vergelijkende taalwetenschappers. De herkomst van abstracte woorden blijft echter een uitdaging, omdat we weinig vat hebben op de veelvormigheid van betekenisverandering. Dit project reconstrueert de etymologische oorsprong van woorden voor concepten als Waarheid en Onwaarheid in de vroegste Indo-Europese talen door te kijken naar metaforen die uitgaan van lichamelijke beweging. Het combineert methoden uit taalwetenschappelijke subdisciplines en draagt bij aan ons begrip van het verband taal-cultuur-cognitie.
Nathalie Brusgaard (Faculteit der Archeologie)
Tegenwoordig beïnvloedt de landbouw sterk de biodiversiteit en conflicten tussen mens en wilde dieren. Toch zijn er weinig perspectieven op het ontstaan van deze relatie. Het Agricultural-Shift project onderzoekt hoe de opkomst van de landbouw 7000 jaar geleden in West-Europa de relatie tussen mensen en wilde dieren beïnvloedde. Het gebruikt de innovatieve methode sedimentair DNA-analyse om wilde dierenpopulaties, hun veranderingen door de tijd heen, en de relatie met landbouw te reconstrueren. Dit zal nieuwe inzichten bieden in de biodiversiteit en mens-dier interacties in het verleden, en op het gebied van huidige mens-dierconflicten.
Jasper Demandt (Universiteit Leiden)
Hart- en vaatziekten zijn wereldwijd doodsoorzaak nummer één. Desondanks is de ontwikkeling van nieuwe medicijnen voor deze ziekten schaars en veelal gebaseerd op reeds bekende geneesmiddelen. Tegelijkertijd bevat de natuur een vloeibare goudmijn aan bioactieve verbindingen in de vorm van slangengif: een mengsel van honderden eiwitten, geëvolueerd gedurende miljoenen jaren om zeer gericht in te werken op talloze fysiologische processen. Demandt ontwikkelt een platform waarbij op revolutionaire wijze veel en snel van deze slangengifeiwitten van elkaar worden gescheiden, en worden getest op therapeutisch potentieel binnen het gebied van hart- en vaatziekten.
Stephan Hacker (Leids Instituut voor Chemisch Onderzoek)
Antibioticaresistente bacteriële infecties behoren tot de urgentste bedreigingen voor de menselijke gezondheid. Vooral Gram-negatieve bacteriën, waarvoor in meer dan 50 jaar geen nieuwe antibioticaklasse is ontdekt, vormen een enorme uitdaging voor de ontwikkeling van antibiotica vanwege hun vrijwel ondoordringbare buitenste schil. In dit project zullen de onderzoekers op efficiënte wijze kandidaat-antibiotica synthetiseren en analyseren die zijn geoptimaliseerd voor opname in Gram-negatieve bacteriën en antibacteriële activiteit. Op deze manier ontwikkelen ze idealiter nieuwe uitgangspunten voor toekomstige antibiotica en verkrijgen ze in ieder geval nieuwe inzichten in de haalbaarheid van deze strategie om opname in verschillende Gram-negatieve bacteriën mogelijk te maken.
Dane Marijan (Leids Instituut voor Chemisch Onderzoek)
Neurodegeneratieve ziekten zijn verwoestende aandoeningen die worden gekarakteriseerd door het aggregeren van eiwitten tot giftige, schadebestendige amyloïdevezels, welke een enorme uitdaging vormen voor neuronale cellen. Recente bevindingen hebben een mechanisme aangetoond waarmee chaperonne-eiwitten deze vezels kunnen afbreken. Het is echter niet bekend of dit ook in levende cellen gebeurt, aangezien de complexe omgeving binnenin de cel het extreem moeilijk maakt om dit mechanisme eenduidig en met voldoende resolutie te observeren. Dit project zal een toegankelijke experimentele aanpak ontwikkelen waarmee onderzoekers het mechanisme van amyloïdeverwerking in complexe cellulaire omgevingen tot op het niveau van één molecuul kunnen visualiseren.
Krista A. Milne (Leiden University Centre for the Arts in Society)
Er wordt vaak beweerd dat vrouwen tegenwoordig veel later moeder worden dan in het verleden en dat deze verandering een maatschappelijk en medisch probleem is. Maar pre-moderne bronnen geven aan dat veel vrouwen bij de bevalling ouder waren dan 30 jaar. Dit gold vooral voor vrouwen uit de arbeidersklasse en dit inzicht roept vragen op over deze veronderstelde verandering. MAM zal een hybride kwantitatief/kwalitatieve aanpak gebruiken om een innovatief en intercultureel corpus te creëren dat gebaseerd is op onderzoek naar de moederleeftijd in Noordwest-Europa. Op deze manier zal MAM een belangrijk hoofdstuk in de geschiedenis van de moederleeftijd ophelderen; een geschiedenis met sociaal-culturele implicaties en gevolgen voor gezondheidsbeleid.
Paula Niewold (Leids Universitair Medisch Centrum)
Tuberculose is wereldwijd de dodelijkste infectieziekte en veroorzaakt jaarlijks 10 miljoen sterfgevallen. Ons beperkte begrip van de afweerreacties die beschermen tegen deze longziekte heeft de ontwikkeling van nieuwe vaccins bemoeilijkt. Recente onderzoeken waarbij vaccins via de longen in plaats van de huid werden toegediend, stimuleerden B cel reacties en verbeterden bescherming aanzienlijk. Daarom veronderstelt het onderzoeksteam dat antilichaam-producerende B cellen bijdragen aan de bescherming die door longvaccinatie wordt behaald, en dat de effectiviteit van vaccinatie verbeterd kan worden door B cellen specifiek te stimuleren. Dit project zal onderzoeken hoe B cellen worden beïnvloed door het toedienen van tuberculosevaccins via de longen.
Isaac Scarborough (Instituut voor Geschiedenis)
Deze verkennende studie is gericht op een herberekening en herevaluatie van de Surinaamse economie in de 20e eeuw. Het project heeft als doel om basale kwantitatieve informatie over Surinaamse economische productie, industriële productie, import-exportstromen, en financiële overdrachten inzichtelijk te maken voor economische analyse. Deze informatie is nooit structureel bijeengebracht, ondanks dat het belangrijk is voor ons begrip van de Surinaamse dekolonisatieproces en haar economische ontwikkeling. Dit onderzoeksproject zal gegevens uit de archieven en gepubliceerde overzichten verzamelen in een publieke databank, die als de basis voor nieuwe perspectieven op Surinaamse economische geschiedenis zal dienen en mogelijkheden biedt voor vervolgonderzoek.
Marcel Tijsterman (Leids Universitair Medisch Centrum)
De wereldwijde voedselzekerheid staat onder druk door klimaatverandering en milieustress, zoals droogte en verzilting. Om aan de groeiende voedselvraag te blijven voldoen zonder ecosystemen verder te belasten, zijn innovatieve oplossingen nodig. Dit project onderzoekt een nieuw genetisch fenomeen: planten met een mutatie in het TONSOKU-gen vertonen tandem duplicaties - extra DNA-kopieën die de genactiviteit kunnen verhogen. Dit kan leiden tot gunstige eigenschappen zoals hogere opbrengst of stressbestendigheid. Door deze duplicaties systematisch te analyseren en een toegankelijke mutantencollectie te ontwikkelen, biedt dit project een waardevol hulpmiddel om onderzoek te versnellen en bij te dragen aan de ontwikkeling van duurzame, veerkrachtige gewassen.
Henri Versteeg (Leids Universitair Medisch Centrum)
Longemboliepatiënten hebben levensbedreigende stolsels in hun longen die vaak niet verdwijnen ondanks behandeling. Deze stolsels bevatten bloedvatcellen die littekenweefsel lijken te maken, en op deze manier de afbraak van bloedstolsels zouden kunnen tegengaan. In dit project maken we gebruik van een unieke aanpak en infrastructuur om deze littekenweefselcellen te vergelijken met cellen uit bloedstolsels van andere patiënten, die geen littekenweefsel vertonen. We verwachten dat dit project aantoont of en hoe littekencellen afbraak van een bloedstolsel tegengaan in een longemboliepatiënt.
Han de Winde (Instituut Biologie Leiden)
Dit project richt zich op het ontrafelen en ontwerpen van een complete enzymatische afbraakroute voor polyetheen (PE), zeer resistent en het meest geproduceerde plastic ter wereld. Hoewel PE afbrekende micro-organismen en microbiële gemeenschappen zijn gevonden, zijn er nog geen bruikbare enzymen geïdentificeerd. Met behulp van geavanceerde computermodellen voor eiwitvoorspelling en biochemische karakterisering willen we enzymen opsporen en valideren die betrokken zijn bij stapsgewijze afbraak van PE. Deze innovatieve aanpak maakt het mogelijk een doelgerichte enzymatische PE-afbraakroute te ontwerpen, met optimale componenten uit verschillende micro-organismen. Daarmee legt dit project de basis voor effectieve enzymatische PE-recycling en een werkelijk circulaire koolstofeconomie.