Opening academisch jaar over duurzaamheid: optimisme en kritiek
De opening van het academisch jaar stond 4 september in het teken van duurzaamheid. De universiteit kan een leidende rol spelen in het oplossen van duurzaamheidsvraagstukken. Hoe doet ze dat en wat kan ze nog meer doen? Ook was er ruimte voor een kritische noot.
Annetje Ottow, voorzitter van het College van Bestuur, verwees in haar openingsspeech als eerste naar de demonstranten van Extinction Rebellion die voor de Pieterskerk stonden. Ottow sprak hen vlak voor de ceremonie en dat ging haar niet in de koude kleren zitten zei ze. De demonstranten lieten weten zich grote zorgen te maken over het klimaat en wat er in de wereld gebeurt. Zij willen dat de universiteit samenwerkingen met de fossiele industrie stopt. Ottow: 'Aan de ene kant ligt een onvoorwaardelijk nee voor de hand. Aan de andere kant gaat veel onderzoek in samenwerking met de fossiele industrie over duurzame energie. Wij gaan graag in gesprek over wat we met deze samenwerkingen moeten doen.' Ottow nodigde medewerkers en studenten uit voor een debat hierover op 27 september.
Volgens Ottow kan de universiteit een leidende rol als change agent spelen in het oplossen van duurzaamheidsvraagstukken. ‘Maar’, zegt Ottow, ‘dat kan alleen met behulp van onze lokale en internationale partners. Samenwerkingen tussen wetenschap en samenleving zijn cruciaal om grote uitdagingen aan te pakken en ik geloof dat we een duurzame toekomst alléén kunnen veiligstellen wanneer we dit op wereldwijde schaal doen.’
‘Niet het bijltje erbij neergooien’
Keynote-spreker Jan Willem Erisman (hoogleraar Environmental Sustainability) wond geen doekjes om de klimaatproblemen waar we mee te maken hebben. ‘Deze zomer worden we opnieuw geconfronteerd met vreselijke berichten over extreme hitte, overstromingen en hagelstenen zo groot als tennisballen waarmee vakantiegangers in Italië werden bekogeld. De wetenschap is eenduidig over het aandeel van klimaatverandering en de menselijke bijdrage daaraan. De laatste jaren nemen de extreme situaties verrassend snel toe en zien we ook andere effecten waarvan we nog niet weten wat ze gaan betekenen: verminderde ijsaangroei op Antarctica en oceanen die warmer zijn dan ooit.’ Tegelijkertijd maande hij tot kalmte. ‘Het is onverstandig om in paniek te raken of het bijltje erbij neer te gooien, omdat we juist met z’n allen, op elk niveau, samen aan de slag moeten.’
Oplossingen aandragen
De universiteit speelt door onderzoek en onderwijs een belangrijke rol in het aandragen van oplossingen, zei hij. Erisman is trekker van het interdisciplinaire onderzoeksprogramma Liveable Planet. Dit programma verbindt al het Leidse onderzoek op het gebied van duurzaamheid met elkaar en richt zich ook op het opzetten van nieuwe, kleinschalige initiatieven. Vaak zijn dat zogeheten ‘living labs’, onderzoeksprojecten op locatie die samen met maatschappelijke partners worden uitgevoerd. Zoals het Polderlab Vrouwe Venne, een poldergebied van 32 hectare. Door het onderzoeken van alle aspecten van verschillende voedselproductiemethoden die bij hoog water zouden kunnen plaats hebben, zoals rijstteelt, cranberries en tuinbouwgewassen, wordt hier bekeken hoe voedsel geproduceerd kan worden op een duurzame manier. Dit is opgezet in co-creatie met burgers (Land van Ons), boeren en stakeholders uit de keten, zoals restaurants en winkels. Met bachelor- en masterstudenten doen we hier verschillende deelonderzoeken als onderdeel van het onderwijs.
Erisman sloot af met een hoopvolle boodschap: hij is ervan overtuigd dat de wetenschap een voortrekkersrol kan spelen in het vormgeven van een leefbare aarde. ‘We kunnen perspectief bieden en daarmee vertrouwen in de toekomst geven en ook richting voor bepaalde fundamentele keuzes die we de komende tijd zullen moeten maken. Samen kunnen we het voor elkaar krijgen.’
Universiteit met een kleinere ecologische voetafdruk
Martijn Ridderbos, vice-voorzitter van het College van Bestuur, sprak de zaal vervolgens toe over de manieren waarop de universiteit haar bedrijfsvoering nog duurzamer maakt. Bijvoorbeeld door studie- en werkplekken en laboratoria te verduurzamen en voedselverspilling tegen te gaan in de universitaire cafés en restaurants. Als grootverbruiker van laptops en allerlei softwarediensten let de universiteit daarnaast op energie-efficiënte ICT. En zelfs de opening van het academisch jaar diende als voorbeeld. Dankzij het Leiden University Green Office is het gelukt om de bijeenkomst volledig klimaatneutraal te maken, vertelde Ridderbos trots.
Tegelijkertijd zijn er nog genoeg duurzame ambities. Zo streeft de universiteit naar een kleinere ecologische voetafdruk en een verdere reductie van CO2-emissies, bijvoorbeeld door energieverbruik, maar ook door de uitstoot van zakelijke reizen naar congressen. ‘Bedrijfsvoering is net zoiets als water uit de kraan’, besloot Ridderbos. ‘We gaan ervan uit dat het water altijd stroomt. Pas als er geen water verschijnt, komen we in actie. Als we willen verduurzamen, moet deze houding veranderen.’ Na zijn speech ging Ridderbos in gesprek met adjunct directeur Vastgoed Chris Suijker en hoogleraar milieubiologie Peter van Bodegom over hoe de universiteit een nog duurzamere bedrijfsvoering kan voeren.
-
Martijn Ridderbos in gesprek met Peter van Bodegom van het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden en Chris Suijker van Vastgoed. -
Practicum Musicae speelde een muziekstuk dat de stijging van de zeespiegel liet horen. -
Practicum Musicae speelde een muziekstuk dat de stijging van de zeespiegel liet horen. -
Rector magnificus Hester Bijl sprak over hoezeer duurzaamheid verweven is met al het onderwijs aan de universiteit. -
Hester Bijl in gesprek met studenten en alumni.
Studenten zetten zich in voor duurzaamheid
Na een muzikaal intermezzo kregen de studenten Allard de Graaf, Jiahui Plomp en Laura Hommes het podium om te vertellen hoe zij zich binnen hun studies inzetten voor duurzaamheid. Zoals via BuurtLab 070 een project waarin wetenschappers en bewoners in Den Haag samen oplossingen bedenken voor duurzaam leven. Plomp zette een collegeserie op over recht en duurzaamheid en Hommes ontwikkelde met medestudenten een website over duurzaamheid in Den Haag.
Rector magnificus Hester Bijl haakte in op de pitches van de studenten door te vertellen hoezeer duurzaamheid verweven is met al het onderwijs aan de universiteit. Zo is het aantal opleidingen en vakken waarin duurzaamheid en aanverwante onderwerpen aan bod komen aanzienlijk uitgebreid. Ook in de samenwerking van de drie Zuid-Hollandse universiteiten (Leiden-Delft-Erasmus Universities) is duurzaamheid een speerpunt. Bijl benadrukte dat er nog veel werk aan de winkel is, bijvoorbeeld door het onderwerp duurzaamheid ook in bestaand onderwijs in te bedden. ‘Op deze manier bieden we onze studenten zoveel mogelijk handvatten om straks goed voorbereid de volgende fase van hun leven in te stappen’, zo sloot ze haar speech af, waarna ze nog een kort gesprek had met de drie studenten.
Beste docent van het jaar
Faye Speijers, voorzitter van het Leids Universitair studentenplatform, maakte de winnaar van de LUS Onderwijsprijs bekend. Deze prijs wordt elk jaar, na een stemronde door studenten, uitgereikt aan de beste docent van het jaar. Speijers: ‘We zochten naar een docent die echt de extra stap zet voor studenten. Een docent die de studenten gezien laat voelen, die inspirerend is en op een unieke manier lesgeeft.’ Vanwege die kwaliteiten stonden Kirsty Rolfe, die doceert over 16e en 17e-eeuwse literatuur en Frank Takes, die lesgeeft aan het computer science department in de top 3, maar docent anatomie Paul Gobée kreeg de prijs uitgereikt.
Gobée is volgens zijn studenten een enorm bevlogen docent met een duidelijke passie voor zijn vakgebied. De verscheidenheid van zijn lesmethodes zorgt er volgens studenten voor dat dit het beste onderwijs is dat een student zich wensen kan. Gobée: 'Ongelooflijk, enorm bedankt voor deze eer.' Hij vertelde dat hij na een zoektocht van zeventien jaar zijn passie heeft gevonden en wilde studenten die weleens twijfelen over wat ze met hun studie moeten, een boodschap meegeven: 'Als je vindt wat bij je past, word je zelf gelukkiger en help je de maatschappij beter.'
Kritische geluiden
Naast speeches over wat de universiteit allemaal doet aan duurzaamheid, was er ook ruimte voor kritische geluiden. In een paar filmpjes lieten studenten en medewerkers weten dat ze vinden dat alleen de publicatie van een lijst met samenwerkingen met de fossiele industrie niet genoeg is. Zij vinden dat de universiteit de banden met de fossiele industrie moet stoppen. Daarnaast moet het 'laaghangend fruit' worden geplukt, zoals duurzaam bankieren.
Ottow sloot de ceremonie af en hoopt dat iedereen veel inspiratie opgedaan heeft. Ze merkt dat er veel enthousiasme is binnen de universiteit over het thema duurzaamheid. 'Er is hoop. Deze universiteit zal er alles aan doen om verschil te maken.'
Terugkijken
Foto's: Monique Shaw