Niet langer naar de wereld kijken als ‘the West and the rest’
Kunsthistoricus en hoogleraar Kitty Zijlmans heeft een missie: ze wil af van het idee dat het westen de kunstwereld domineert. Niet langer ‘the West and the rest’, maar de uitwisseling tussen ideeën en culturen centraal stellen in de kunstgeschiedenis. ‘Dan zie je dat er zoveel uitwisseling geweest is, dat iets nooit op één plek kan zijn ontstaan.’
‘Een gepassioneerd hedendaags kunstliefhebber’
In de omvangrijke loopbaan van Zijlmans, die sinds 2000 hoogleraar Hedendaagse Kunstgeschiedenis en Theorie is, valt haar noodzaak voor het samenbrengen van werelden op. De voormalig wetenschappelijk directeur van het Leiden University Centre for the Arts in Society was naast haar universitaire werk ook mede-samensteller van tentoonstellingen in musea De Lakenhal en Beelden aan Zee in Den Haag. En dan verdeelt ze haar tijd ook nog over kunstprijzen en kunstfondsen.
Zijlmans omschrijft zichzelf als een ‘gepassioneerd hedendaags kunstliefhebber’, waarbij ze de nadruk legt op de theorieën over kunst. ‘Mijn streven de afgelopen 25 jaar is geweest om de westerse blik van de kunstgeschiedenis af te halen en een mondiaal perspectief te geven.’ Met andere woorden: ‘Kunst is van alle mensen en van alle tijden. Kunst is niet ontstaan in westerse wereld en getransporteerd. Het is een rijk proces van de uitwisseling van ideeën tussen mensen en groepen geweest.’
Waar zijn de (niet-)westerse culturen?
Maar dat wordt volgens Zijlmans lang niet altijd zo gepresenteerd. ‘In musea voor antropologie ontbreken de westerse culturen en in kunstmusea de zogenaamde “niet-westerse” culturen. Waarom is dat? Ik denk dat als je die zou verbinden, je een diepere kijk op de kunstproductie hier en op andere plekken krijgt. Maar dan moet je stoppen met het westen als maatstaf nemen. Wonderlijk, want andersom gaat dat nooit op voor andere culturen.’
Ze vindt het ‘verschrikkelijk belangrijk’ dat we ‘de ander’ via kunst kunnen leren kennen. Dan heeft ze het over de buurman, of iemand uit een hele andere cultuur. De wereld is te verkokerd geraakt, vindt ze. ‘Ook in etniciteiten, terwijl er zoveel rijkdom aan cultuur is. We kunnen niet langer naar de wereld kijken als “the West and the rest”.’
Een visie op Nederlands erfgoed
Zijlmans kan sinds kort nog een maatschappelijk project aan haar verbindingsmissie toevoegen. Sinds september 2020 is ze lid van de Commissie Collectie Nederland, ingesteld door de Raad van Cultuur. Ze probeert samen met de andere leden een visie op Nederlands erfgoed (ondergebracht in collecties) te ontwikkelen. Wat ze sowieso meeneemt in haar afwegingen, voltooit de cirkel van haar betoog over het versmelten van culturen. ‘Nederland moet je zien als plek waar heel veel culturen bij elkaar zijn gekomen en waar onze eigen cultuur uit voortgekomen is.’
De uitwisseling van culturen zou ook in het kunstonderwijs centraal moeten staan, vindt ze. Onder docenten van de middelbare school merkt ze inmiddels een groeiende behoefte om het kunstonderwijs hierop aan te passen. Zijlmans ontwikkelt samen met de docentenopleidingen voor kunstleraren en de Vereniging Onderwijs Kunst en Cultuur een cursus, die ze komend jaar verder wil uitwerken. ‘We zitten in een andere tijd. Dan is er ook behoefte aan een nieuwe manier van kunst begrijpen.’
De wisselwerking tussen onderzoek en kunst
De geesteswetenschap mag zich daarnaast meer bewust zijn van de wisselwerking tussen onderzoek en de kunst die in musea te zien is, vindt ze. De huidige coronapandemie is daar een goed voorbeeld van. ‘Je ziet op wat een ongelofelijke manier mensen op zichzelf teruggeworpen worden en allerlei vormen van expressie zijn gaan aangrijpen. Dat bracht mij op de gedachte: de situatie waarin we nu verkeren kan helemaal opnieuw overdacht worden. Wat betekent bijvoorbeeld de openbare ruimte en hoe we ons daarin bewegen. Dat doen we nu heel anders door het virus. In de toekomst moet daar veel onderzoek naar gedaan worden.’