Islam en recht

Systematisch onderzoek naar religieuze leefregels, wereldlijke rechtsregels en rechtspraktijken in de moslimwereld maakt duidelijk hoe daar wordt omgegaan met recht en onrecht. De sharia, het islamitische ‘rechtssysteem’, speelt daarbij een rol van betekenis.

Wetboeken en dorpen

Welke religieuze regels zijn van kracht in een moslimsamenleving, zijn ze al dan niet opgenomen in nationale wetgeving en hoe worden ze toegepast door rechters en bestuurders? Deze vragen proberen onderzoekers te beantwoorden door wetgeving en rechtspraak te bestuderen, maar ook door zich te verdiepen in de praktijk. In afgelegen dorpen en drukke stadswijken, van Noord Afrika en Europa tot Indonesië,  ondervragen ze burgers over hoe er nu echt met conflicten en misdaden wordt omgegaan.

Libische grondwet

De opgebouwd kennis is van waarde voor Nederlandse politici en beleidsmakers, maar wordt ook over onze grenzen ingezet, bijvoorbeeld in Libië. Daar werkt te midden van politieke chaos een gekozen commissie aan een nieuwe grondwet. Leidse en Libische onder-zoekers brengen advies uit over de grondwet-in-wording. Zo bouwt Leiden tegelijkertijd verder aan expertise op het gebied van wetgevings-processen in de moslimwereld.

Sharia

Hoogleraar Jan Michiel Otto ziet dat de meeste moslimlanden worstelen om een goede balans te vinden tussen diepgewortelde tradities en moderne eisen, wereldse en religieuze wetten, conservatieve en moderne interpretaties van de sharia. Behoudende geestelijken aan de ene en groepen aan de andere kant oefenen overal druk uit op regeringen. In Tunesië, waar islamisten en nationalisten samen een regering vormden. In Saoedi-Arabië, waar Wahabitische geestelijken blokkades opwerpen tegenvrouwenrechten. In Iran, waar sommige aspecten van Khomeini’s Islamitische revolutie zijn teruggedraaid. De roep om een sterkere rol van de sharia in moslimlanden heeft dus tot uiteenlopende reacties geleid. ‘Ons onderzoek weerlegt de gangbare indruk van een algehele conservatieve wending’, zegt Otto. ‘Landen als Egypte en Marokko hebben hun huwelijkswetgeving gemoderniseerd door de sharia modern te interpreteren. Dat geldt natuurlijk niet overal. In gebieden waar de zogenaamde Islamitische Staat of Boko Haram huishouden, worden angst en verderf gezaaid om de klok terug te zetten’, voegt hij toe.

Misverstanden

De sharia is voor de meeste moslims een ideaal. Maar diezelfde sharia heeft niet overal een goede reputatie.  Het islamitische rechtssysteem wordt in het Westen veelal geassocieerd met onbuigzaamheid en het ondermijnen van vrouwenrechten. De werkelijkheid is genuanceerder, zo stelt Otto. Zo nemen veel moslims de vrijheid om de sharia – ‘de wil van God’ – naar eigen inzicht te interpreteren. Niet zelden heeft de sharia een repressiever gewoonterecht gecorrigeerd, bijvoorbeeld in Tanzania en Nigeria waar vrouwen volgens de lokale gewoonten geen enkel erfrecht hadden; de sharia biedt ze meer. Onderzoek naar rechtssystemen in moslimsamenlevingen helpt om ook dit soort ontwikkelingen te verhelderen.