Buitgemaakte brieven uit Nederlandse schepen nu online
Ruim duizend 17e- en 18e-eeuwse Nederlandse brieven uit gekaapte schepen zijn nu online beschikbaar. De brieven zijn een goudmijn voor onderzoekers die het taalgebruik van de gewone man en vrouw uit die tijd willen bestuderen.
Alledaags taalgebruik
De originele brieven liggen in Britse archieven en zijn afkomstig uit Nederlandse schepen die gekaapt werden tijdens de vele oorlogen tussen Engeland en de Republiek. De brieven zijn toegankelijk via de website https://brievenalsbuit.ivdnt.org. Projectleider Marijke van der Wal, Leids hoogleraar Geschiedenis van het Nederlands, legt uit waarom deze brieven zo waardevol zijn. ‘Het bijzondere is dat ze het taalgebruik tonen van gewone mensen uit de 17e en 18e eeuw. De meeste, bewaard gebleven, historische teksten zijn van geletterden uit de hoogste laag van de samenleving die vooral schreven volgens schrijftaalconventies. Maar dat geldt niet voor deze brieven die verstuurd zijn door personen van verschillende rangen en standen. Hun brieven bevatten talloze spellingen, woorden en zinsconstructies die nauw aansluiten bij het mondelinge en alledaagse taalgebruik van toen.’
Zeldzame privébrieven
Het gaat om brieven tussen Nederlanders (zoals zeelieden) in verre oorden en het thuisfront en omgekeerd van de achterblijvers aan hun geliefden. De afzenders zijn zowel mannen, vrouwen als kinderen. De inhoud is zo divers als de afzenders zelf: van verslagen van heldendaden en persoonlijke sores tot liefdesbrieven van verdrietige vrouwen. Van der Wal: ‘Privébrieven van vrouwen uit de lagere klassen zijn echt zeldzaam onderzoeksmateriaal.’
Zelf geschreven of niet?
De afzender zal, in een tijd waarin geletterdheid niet vanzelfsprekend was, niet in alle gevallen ook de briefschrijver zijn geweest, merkt ze op. Zij heeft met haar onderzoeksteam een procedure ontwikkeld om vast te stellen of een bepaalde brief zelf geschreven is of niet. De resultaten daarvan zijn in de nieuwe internetapplicatie te vinden waar brieven het label autograaf of niet-autograaf hebben gekregen.
Honderd spellingsvarianten
Dankzij deze alledaagse brieven wordt duidelijk dat het Nederlands uit die tijd bepaald niet op uniforme wijze geschreven werd. Zo komt het woord kapitein bijvoorbeeld in wel meer dan honderd spellingen voor. Onder andere als captijen, kappeten en katyn. Een ander voorbeeld is bootsman, dat ook als bosman en boosman werd gespeld. In de gelanceerde zoekapplicatie kunnen alle oude spellingvarianten in één keer worden opgevraagd, door te zoeken op het hedendaagse lemma kapitein of bootsman.
Informatie over de afzenders
Vrijwilligers van het Leidse project Wikiscripta Neerlandica maakten transcripties van de brieven die zijn opgenomen in het digitale corpus . Ook verzamelden de onderzoekers gegevens (metadata) over de brieven zelf, de afzenders en geadresseerden. Dit brievencorpus met metadata is door het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL) voorzien van lemma’s en uitgebreide zoekmogelijkheden. Van der Wal: ‘De taalkundige bewerking en geavanceerde zoekfaciliteiten bieden taalkundigen, historici en andere geïnteresseerden nieuwe mogelijkheden om deze goudmijn te exploreren.’
(10 september 2013 - MLH/LvP)
Door de vruchtbare samenwerking tussen het Brieven als Buit-programma en het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL) is de rijke verzameling met in het verleden buitgemaakte brieven nu voor iedereen toegankelijk op https://brievenalsbuit.ivdnt.org