Universiteit Leiden

nl en

Rechtenschendingen tijdens gewapende conflicten moeten onderzocht worden – ook door Rusland

De kans erop lijkt nihil, maar Rusland is juridisch verplicht om onderzoek te doen naar schendingen van het recht tijdens de oorlog in Oekraïne. Staten die verwikkeld raken in een gewapend conflict ontkennen vaak aansprakelijkheid. Maar het humanitair oorlogsrecht en mensenrechten verplichten landen wel degelijk om onderzoek te doen naar hun militaire optreden, zo concludeert Floris Tan. Promotie 19 mei.

Verschuilen achter onduidelijkheid

Volgens de jurist verschuilen staten zich vaak achter onduidelijkheid in het recht om onder een pijnlijk onderzoek uit te komen. Zo is een vaak gebruikt argument dat het humanitair oorlogsrecht geen onderzoeksplicht kent en dat de schending van mensenrechten tijdens een gewapend conflict niet onderzocht hoeft te worden. Dat zou te veeleisend zijn in tijden van oorlog. Bovendien zouden mensenrechten alleen gelden in vredestijd. Maar dat is onzin vertelt Tan.

'Dat er sprake is van oorlog maakt niet dat mensen niet langer mensenrechten hebben' - Floris Tan

‘Wat ik laat zien in mijn proefschrift is dat staten onder het humanitair oorlogsrecht verplicht zijn om onderzoek te doen naar schendingen van dat recht’, vertelt de promovendus. Dat geldt ook voor de schending van mensenrechten. ‘Dat er sprake is van oorlog maakt niet dat mensen niet langer mensenrechten hebben, dus ook naar schendingen daarvan moet onderzoek gedaan worden en primair door het land dat zijn strijdkrachten heeft ingezet.’

Rusland is aangesloten bij de Geneefse Conventies, is – nog even – partij bij het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en ook bij andere internationale mensenrechtenverdragen, vertelt Tan. Daarmee is het land verplicht om onderzoek te doen naar het eigen militaire optreden, bijvoorbeeld in het Oekraïense Boetsja. In die stad werden honderden burgerslachtoffers gevonden na de terugtrekking van Russische troepen.

Politieke verschuiving nodig

Met een feitenonderzoek moet er vastgesteld worden wat er precies gebeurd is. Daarna moet er een juridische analyse plaatsvinden om te zien of er sprake is geweest van een schending van het internationaal recht. Zo ja, dan moet de staat daarvoor verantwoordelijk gehouden worden, en moeten daders vervolgd en bestraft worden. Tan: ‘Als er politiek niet iets gaat schuiven in Rusland lijkt het zeer onwaarschijnlijk dat het land onderzoek gaat doen naar zijn eigen strijdkrachten. Maar dat is wel een van de grondbeginselen van het humanitair oorlogsrecht.’

Ouder echtpaar loopt over straat in het Oekraïense Boetsja. Na de Russische terugtrekking werden de lichamen van ruim 300 inwoners van het stadje ontdekt.

Oorlogsslachtoffers

Gedegen onderzoek is niet alleen belangrijk om een land als Rusland aansprakelijk te stellen en om oorlogsmisdadigers te veroordelen. Het is ook belangrijk voor het democratisch proces van een land en zelfs voor de geschiedschrijving. Maar vooral voor de slachtoffers van oorlogsgeweld is het de enige manier om antwoord te krijgen op de vraag: ‘Wat is mij overkomen?’

'Voor oorlogsslachtoffers is het onmogelijk om vast te stellen wat er met hen en hun nabestaanden gebeurd is' - Floris Tan

‘Voor oorlogsslachtoffers is het onmogelijk om vast te stellen wat er met hen en hun nabestaanden gebeurd is. Zeker wanneer geliefden gewoon verdwijnen. Dan is het heel belangrijk dat er gedegen onderzoek wordt gedaan om die waarheid boven tafel te krijgen, alleen al om een vorm van berusting te vinden.’

Tan hoopt dat zijn onderzoek een bijdrage - hoe klein ook - kan leveren aan gerechtigheid voor oorlogsslachtoffers en rekenschap van daders. Al blijft hij realistisch: ‘Het lijden tijdens oorlogen zal blijven bestaan, maar waar we echt iets aan kunnen en moeten doen is hoe we er daarna mee omgaan.’

Tekst: Tim Senden
Foto's: ANP

Deze website maakt gebruik van cookies.  Meer informatie.