Ingrid Tieken in de ban van Haagse talen
Taalkundige Ingrid Tieken-Boon van Ostade, in juli met emeritaat gegaan, gaat onverdroten door met haar project Haagse talen. Onlangs is op internet een tourguide langs de Haagse spreuken gelanceerd en de wetenschappelijke publicaties komen eraan.
Ingrid Tieken is geïnteresseerd in alles wat met taal te maken heeft. In 2014 keerde de hoogleraar Sociohistorische taalkunde van het Engels terug naar Den Haag. In deze stad is ze geboren en heeft ze van haar zestiende tot haar negentiende gewoond. Ze streek neer aan de rand van de Schilderswijk en keek haar ogen uit in de wijk, waar 90% van de inwoners een migratie-achtergrond heeft. Voor de hele stad is dat percentage 53%.
Hoeveel talen?
Tiekens vraag hoeveel talen er eigenlijk worden gesproken in Den Haag, markeerde de start van haar project Haagse talen. Aanvankelijk kwam ze er niet achter het antwoord maar toen stuitte ze op een publicatie van de Tilburgse hoogleraar Minderheden en hun talen, Guus Extra, die eind jaren negentig in een enquête aan Haagse schoolkinderen vroeg welke taal ze thuis spraken. Hij kwam uit op 89 Haagse talen. Preciezer wordt het niet, want niemand houdt het bij. Tieken begon met het maken van foto’s van (reclame)posters, borden en andere uitingen waarin de meertaligheid van Den Haag tot uiting komt.
Prijsvraag
Tieken vroeg aan de weekkrant Den Haag Centraal of ze geïnteresseerd waren in een column over de meertaligheid van de stad. Ja, was het antwoord. Ze begon met het interviewen van haar Russische kapster en zou 35 stukjes afleveren, waarvan 31 interviews met anderstaligen waren. Toen deed de gemeente Den Haag een oproep voor ideeën voor de herinrichting van de toegang tot de binnenstad - de zogenoemde Loper Oude Centrum. Tieken kwam met het idee om de stoepranden te voorzien van spreuken in talen die in Den Haag worden gesproken. Het werd gehonoreerd: de stoepranden tussen Den Haag Hollands Spoor en Chinatown mochten aan beide zijden worden voorzien van 33 ingefreesde spreuken – met vertaling in het Nederlands. Tieken trok vier taalkundestudenten van het Leiden University Centre for Linguistics (LUCL) aan om haar bij te staan.
89 talen, 33 spreuken, hoe pakte u de selectie aan?
‘We vonden dat alle werelddelen vertegenwoordigd moesten zijn maar dat de verdeling niet precies evenredig hoefde te zijn. Veel talen lagen voor de hand, bijvoorbeeld die van onze buurlanden, en Surinaams, Marokkaans (Berber), Indonesisch (Bahasa Indonesia) en Turks. Wat betreft de spreuken bedachten we het thema ‘Reizen of stilstaan’, dat je kunt betrekken op migratie maar ook op het lopen langs de route. De spreuken moesten ook nog voldoen aan de eisen dat ze rijmden en dat er een tegenstelling in moest voorkomen. En toen kwam het aan op netwerken.’
با رفیقان موافق سفر دور خوش است - (Farsi) In goed gezelschap is het aangenaam een lange reis te maken.
‘Ik heb voor een deel de mensen gevraagd die ik al van de interviews kende.Voor het IJslands, bijvoorbeeld, want dat wilde ik er echt in hebben. De bevolking van heel IJsland bedraagt maar de helft van die van Den Haag, en toch blijkt er dan een IJslander in Den Haag te wonen. De studenten beschikten ook over allerlei contacten die we konden inzetten om mooie spreuken te vinden.’
‘Uiteindelijk zijn het toch 34 spreuken geworden. Een afdeling van de gemeente Den Haag gaf aan een uit Friesland komende ambtenaar als afscheidscadeau een spreuk in het Fries. Terwijl het Fries niet op onze lijst stond omdat het niet wordt genoemd in het onderzoek van Guus Extra. Dat was dus een verrassing. Wat overigens bij ons ontbreekt, is het Chinees: Chinatown heeft al drie Chinese spreuken op de stoepen waar onze route naadloos bij aansluit.’
En er is een website die als tourguide dient…
‘Ja. Een toevallige ontmoeting met Minke Holleman, projectleider van de viering van het 444-jarig bestaan van de universiteit in 2019, leidde ertoe dat de tourguide* een 444-project werd. De site is ontworpen en gemaakt door Marcel Villerius en Daniël Scheen van SCM, de centrale communicatie- en marketingafdeling van de universiteit, samen met Elise Alberts als student-assistent. Je kunt de route dus tevens online kunt lopen, op je mobiele telefoon. Alle spreuken worden ook uitgesproken door moedertaalsprekers, je kunt zo horen hoe ze klinken.'
* De tourguide is primair bedoeld voor de telefoon. De website kan op de desktop worden bekeken als de gebruiker toestemming geeft om de eigen locatie als startpunt te nemen. Dit functioneert soms niet in Citrix.
U benut heel veel communicatiekanalen: columns, een website, Facebook, de boeken, Instagram….
‘Dat klopt. Mijn columns voor Den Haag Centraal in de vorm van 31 interviews met anderstaligen in Den Haag zijn gebundeld in een boek, Haagse Talen, dat ik ook in het Engels heb vertaald (Languages of The Hague). Facebook, met ruim 200 volgers, is enorm nuttig gebleken voor het verzamelen van informatie. En Instagram is dan weer heel geschikt voor beeld en voor jongeren.’
Wat is de wetenschappelijke output van het project?
‘Die komt er nu aan. Met twee studenten heb ik een artikel over Chinatown geschreven. Dat komt één dezer dagen uit in JMMD, het Journal for Multilingual and Multicultural Development. Verder ben ik bezig aan een wetenschappelijk boek dat Multilingual The Hague gaat heten, naar analogie van een soortgelijk boek over de meertaligheid van Antwerpen, en schrijf ik met mijn Britse collega Amanda Cole een artikel over Haagse Harry en het Britse fenomeen chavs. Amanda promoveert binnenkort. Ze is zelf een chav, en ook een echte wetenschapper.’
Gdje čeljad nije bijesna, kuća nije tijesna - (Kroatisch) In een huis waar vriendelijke mensen wonen is het nooit vol.
‘En ik heb de begeleiding gedaan van de scriptie van Anne-Mieke Thieme, student van de researchmaster Linguistics. Ze onderzocht de taalpolitiek van de gemeente Den Haag, die nogal gericht is op eentaligheid. Dat was een voortreffelijke scriptie, gewaardeerd met maar liefst een 9,5.'
U hebt een sterke ideeën over taalgebruik. Zo vindt u dat gemeenten als Den Haag meer andere talen moeten gebruiken.
‘Ik vind dat je mensen meer moet aanspreken in hun eigen taal. In de NRC stond pas geleden een artikel over de enorme problemen met het aanbieden van vuilnis in bepaalde wijken van Den Haag. Je houdt altijd onwillige mensen, maar er is ook een groep die gewoon niet weet dat daar specifieke afvoerkanalen voor zijn. Omdat ze het Nederlands niet machtig zijn. Die kun je beter in hun eigen taal aanspreken.
Vits er þörf þeim er víða ratar - (IJslands) Wie ver reist heeft zijn verstand nodig.
Daarover ben ik een keer gaan praten met de gemeente. Of ze het daarom wel gaan doen weet ik niet. Het is gewoon effectiever.’
‘En hoewel het Engels mijn taalkundige vakgebied is, vind ik jammer dat het Nederlands zo snel wordt opgeofferd, ook binnen de academische wereld. Het Nederlands is onze cultuurdrager. Volgens de sociolinguïstiek heeft een taal vier belangrijke functies: in het onderwijs, de literatuur, de politiek en de wetenschap. Als we op de universiteit nu ook al het onderwijs Engelstalig maken, wat wel een beetje een trend is op dit moment, leidt dat tot verder functieverlies van het Nederlands. Een slechte ontwikkeling.’
Project Haagse talen / Haagse spreuken
Printuitgaven
- Haagse talen (de verzamelde columns uit Den Haag Centraal)
Uitgever De Nieuwe Haagsche
Verkrijgbaar bij De Vries Van Stockum Den Haag
Engelse versie
- Languages of The Hague
Uitgever De Nieuwe Haagsche
Verkrijgbaar bij De Vries Van Stockum Den Haag
Online bespreking
Online
Tekst: Corine Hendriks
Mail de redactie