3 October University: grote wetenschap voor kleine mensen
'Toen ik vijf was heb ik al een spreekbeurt gehouden over planeten.' De jaarlijkse 3 October University was dit jaar vanwege het 3 Octoberthema van 2019, 'Jong Geleerd', gericht op kinderen. Veel ouders kwamen met hun kroost luisteren naar de spannende verhalen.
De 3 October University, in een tent in het Van der Werfpark, is een vaste wetenschappelijke oase geworden temidden van het feestgedruis dat elk jaar weer uitbundiger lijkt. Vanwege het thema van de viering van dit jaar - Jong Geleerd - was de de 3 October University er voor kinderen. In het kader van de viering van het 444-jarig bestaan van de universiteit konden de kinderen kiezen uit vier lezingen.
Studentenvereniging Augustinus, die zich aan de 3 October University heeft verbonden, leverde zoals gebruikelijk de spreekstalmeester, dit jaar Annemijn te Velde, en was met het voltallige bestuur aanwezig. En natuurlijk was er wederom het cabareteske viertal jongedames met glitterhoed en -hes, dat met een liedje en een dansje bezoekers naar binnen probeerde te lokken.
Veel hetzelfde dus, maar alles anders vanwege de aanwezigheid van zoveel kinderen.
Zoey (8) bij 'Kunnen orang-oetans verliefd worden?'
TV-presentator Ajouad el Miloudi weet hoe hij een jeugdig publiek kan enthousiasmeren. Hij vliegt heen en weer over het podium en stelt vragen aan de kinderen, tussendoor grapjes makend waarvan sommige vooral voor de ouders bestemd zijn. En dan komt promovendus psychologie Tom Roth op, om het echte antwoord op de vraag te geven: kunnen orang-oetans verliefd worden?
'Eigenlijk weet ik het antwoord nu nóg niet', zegt Zoey na afloop. En daar heeft ze gelijk in. Orang-oetans vinden sommige mede-apen beslist leuker dan anderen maar of ze nu echt verliefd zijn...?
De grote, gewilde mannetjes gaan in een boom zitten en maken een geluid dat duidelijk maakt dat ze in zijn voor een vrouwtje. Het vrouwtje dat op zo'n mannetje af komt, blijft een paar dagen bij hem waarbij er lustig wordt gevlooid. En meer. Daarna vertrekt het vrouwtje weer, vaak zwanger. Mogelijk komen ze elkaar weer tegen maar dat is dan pas een jaar later, in dezelfde situatie. Is dat verliefd zijn? Tom Roth zegt: 'Het kan, maar we weten het niet.'
Zoey vond het toch een interessante lezing want ze heeft weer wat opgestoken. Al is het maar dat wetenschappers ook niet alles weten. Ze houdt erg van dieren en dat was een van de redenen voor haar en haar moeder om naar deze lezing te komen. En dat verliefd zijn een fijn gevoel is weet ze, want op de vraag of ze dat zelf wel eens heeft meegemaakt, zegt ze een beetje verlegen: 'Ja.'
Jaro (8) bij 'Hoe graaf je een dinosaurus op?'
'Nee', is het eerlijke antwoord van Jaro op de vraag of hij speciaal voor de dinolezing naar de tent is gekomen. 'Het was mijn idee', roept zijn oudere broer Kai. Wel houdt Jaro van de natuur en alles wat daarbij hoort.
Anne Schulp, dinospecialist bij Naturalis, gaat in een snel tempo door de eeuwen en aardlagen heen om uit te komen in het late Krijt, toen de vervaarlijk uitziende, drie meter hoge, Triceratops leefde. Een Naturalisteam heeft het skelet van zo'n planteneter eigenhandig opgegraven in Missouri, Amerika. Schulp laat zien dat opgraven eigenlijk een misplaatst woord is want de botten bevinden zich doorgaans in een versteende laag. Een deel wordt blootgelegd om te kijken wat voor bot het is. Vervolgens worden grote stukken steen met botten en al uitgezaagd en in een container naar Naturalis vervoerd om verder te worden 'uitgepakt'. Het opgraven van een dinoskelet is dus meer een kwestie van (mensgrote) boren en beitels dan van een schop en een borstel.
Jaro vond het een leuke lezing. Hier en daar wel een beetje moeilijk maar een aantal dingen gaat hij wel onthouden. 'Dat je veel met apparaten doet, heel grote en kleine. En dat verhaal van dat steentje vond ik ook mooi.' Hij heeft het over de grafoliet: Triceratops aten een steen op die in de maag plantenresten vermaalde. Zo'n steen werd daardoor helemaal glad en rond en wordt soms tussen de botten teruggevonden. 'En de drie soorten botten', zegt Jaro. Er was een foto met een echt bot, een namaakbot - 3D geprint om een ontbrekend bot te vervangen - en een bot dat al in de kleur van het skelet was geverfd. Zo is de Triceratops in Naturalis opgebouwd, weet Jaro nu.
Fedde (6) en Mats (8) bij 'Hoe herken je nepnieuws op internet?'
'Ik kijk op school naar het Jeugdjournaal', vertelt Mats al aan de zaal tijdens het college van taalkundige Alexander Pleijter over het checken van nieuws. Pleijter kan hem geruststellen want wat daar wordt verteld klopt altijd wel. Maar dat wist Mats al, vertelt hij na afloop. 'We krijgen soms de opdracht om dingen uit het Jeugdjournaal op te zoeken op internet en meestal vind je dan hetzelfde. Dan weet je dat het waar is.'
Pleijter laat een foto zien van een stokoude vrouw in een ziekenhuisbed met in haar armen een pasgeboren kindje. '98-jarige vrouw baart kerngezond kind', luidt de kop van het verhaal erbij. De hele zaal snuift, inclusief de kinderen. Die weten ook wel dat 98 te oud is om een baby te krijgen. Maar hoe kun je ontdekken dat het een vals bericht is? Door de foto - rechtermuisklik - in te voeren in Google Images. Dan laat Google zien welke artikelen nog meer geïllustreerd zijn met deze foto. En zo vind je het bericht dat deze oude vrouw niet dood wilde gaan voordat ze haar eerste achterkleinkind had gezien. Dat is toch een heel ander verhaal.
‘Begrijp je een beetje waar het over ging?’, is na afloop de vraag aan Fedde. 'Nee', zegt hij luid en ferm, kennelijk iets te jong voor het onderwerp. Mats zit dan al op de onderste tak van een boom aan de gracht, waar hij in wil klimmen. Maar moet toch nog even terugkomen voor een paar vragen. Hij weet waar het over ging, zei hij, maar dat was dus via school. Natuurlijk zit hij op internet. Wat vindt hij daar leuk om te doen? 'Gamen, filmpjes op YouTube bekijken over gamen en komische filmpjes kijken.' Daar komt inderdaad weinig (nep)nieuws bij kijken.
Het onderwerp van de vierde lezing, over buitenaardse leven, trekt. Fedde, Mats en hun vader blijven nog even.
Nog een Zoey (6) bij 'Hoe ontdek je buitenaardse werelden?'
Laat het maar aan sterrenkundige Ignas Snellen over om kinderen te betrekken bij zijn verhaal. Meteen haalt hij drie kinderen, onder wie Zoey, naar het podium om drie ballen omhoog te houden. Ze stellen de zon, de maan en de aarde voor en Snellen demonstreert waarom we soms de hele en soms maar de halve maan zien.
Snellen vertelt de kinderen dat inmiddels wel duidelijk is dat er in ons eigen eigen zonnestelsel geen buitenaards leven voorkomt. Maar er zijn nog veel meer zonnestelsels met een centrale zon waar planeten omheen draaien. Onze zuiderburen de Belgen hebben er pas een in kaart gebracht, met zeven planeten. Die hebben ze Trappist genoemd, inderdaad, naar het bier. 'Leven', vervolgt Snellen, 'is niet mogelijk als het te heet is op een planeet, en ook niet als het te koud is. Maar iets ertussenin, zoals bij ons...? Dan zou het zeker kunnen.' Misschien is er wel leven op een van de planeten in de Trappist... Alleen liggen die andere zonnestelsels heel ver weg, op tien, vijftig of zelfs vijfhonderd jaar reizen. 'Dat maakt het lastig om er te gaan kijken. Maar met de grootste telescoop ooit, die nu wordt gebouwd, kunnen we misschien van de aarde uit wel iets zien.'
Zoey zegt dat ze al veel van sterren en planeten weet. Ze verdiept zich er samen met haar vader in. 'Op mijn vijfde heb ik er al een een spreekbeurt over gehouden op school', vertelt ze. Eigenlijk heeft ze van de lezing niet veel nieuws geleerd maar ze vond het verhaal toch wel interessant. Ze wil later graag nog veel meer leren over sterrenkunde. 'Het liefst wil ik astronaut worden.' Mooi dat we haar kunnen vertellen dat de beroemdste vrouwelijke sterrenkundige ter wereld bij de Universiteit Leiden werkt: Ewine van Dishoeck. Dat moet een fijn idee zijn voor de toekomst.
Snellen komt Zoey 'de aarde' brengen, een wereldbol in de vorm van een strandbal. Ze mag hem houden, en straalt.
Tekst: Corine Hendriks
Foto's: Eelkje Colmjon
Mail de redactie