Mexicaanse drugsgeweld mondt uit in hybride oorlog
Het drugsgerelateerde geweld in Mexico heeft een vergelijkbare dynamiek en strategieën als de hybride oorlog van IS tegen het Westen. Dat stelt Teun Voeten. Promotie op 20 september.
Mexicanen leven al jarenlang in de ban van drugsgerelateerd geweld. In 2006 riep toenmalig president Felipe Calderón een oorlog uit tegen de drugskartels. In de jaren daarna steeg het geweld tot nog nooit eerder geziene niveaus: in tien jaar tijd vielen er naar schatting tussen de 150.000 en 180.000 doden, waarvan naar schatting 29.000 in 2017.
Hybride oorlog
In Mexico zijn verschillende gewapende groeperingen actief die bewust een situatie creëren van chaos en wetteloosheid. Deze ‘hybride oorlog’ wordt gevoed door de hallucinerende winst van de drugshandel en is door de verscheidenheid aan betrokken actoren uit alle hoeken van de samenleving zeer gecompliceerd. ‘Het gelijktijdige gebruik van primitieve en moderne wapens en strategieën, zoals internetoorlogvoering, is een ander belangrijk kenmerk van een hybride conflict’, voegt Voeten toe.
Parallel met IS
Voeten vergelijkt de tactieken van de Mexicaanse drugskartels met de werkwijze van IS, een ander voorbeeld van een hybride oorlog. Zo tonen de onthoofdingsvideo’s van IS sterke gelijkenis met vergeldingsvideos van Mexicaanse drugskartels. Voeten: ‘Ze zijn bedoeld om angst aan te jagen, maar bijvoorbeeld ook om nieuwe volgers te rekruteren: if you can’t beat us, join us. Het is makkelijk om het conflict en het geweld af te doen als zinloos, maar ik laat zien dat er wel degelijk een logica schuilt achter de handelingen van de betrokkenen.’
Oorlogsfotograaf
De ervaring van Voeten als oorlogsfotograaf en verslaggever voor onder andere De Volkskrant kwam goed van pas tijdens zijn onderzoek. In de periode 2009-2017 ondernam hij twintig reizen naar Mexico, wat resulteerde in zijn fotoboek Narco Estado: Drug Violence in Mexico. Daarvoor deed hij verslag van gewapende conflicten in onder meer Sierra Leone, Afghanistan, Liberia en Colombia. ’Het was ontzettend mooi om dit promotieonderzoek te doen,’ zegt Voeten, ‘want 25 jaar ervaring als oorlogsfotograaf viel plotseling in een kader.’
Vele oorlogen tegelijk
Voeten bestudeerde het Mexicaanse drugsgeweld vanuit verschillende invalshoeken: politicologisch, economisch en antropologisch. Op politicologisch niveau bekijkt Voeten de dynamiek van het conflict. ‘Er worden vele oorlogen tegelijkertijd uitgevochten tussen kartels, autoriteiten, politiediensten, paramilitairen, burgers en kleine criminelen. Deze rollen kunnen elkaar overlappen en betrokkenen kunnen ook van positie veranderen. En alle spelers hebben verschillende motivaties en achtergronden.’
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website ofKartels met een businessmodel
Door de liberalisering van de Mexicaanse economie zijn economische kansen geschapen voor criminele entrepreneurs. Drugskartels opereren, aldus Voeten, volgens dezelfde logica als legitieme ondernemingen. Zo hebben de verschillende kartels elk een eigen businessmodel, vertelt hij. ‘Het Sinaloakartel is gespecialiseerd in drugssmokkel, wat betekent dat ze vooral bezig zijn met het beheersen van smokkelroutes. En het Zetakartel, met een divers portfolio, breidt zich uit door middel van franchising.’
In gesprek met huurmoordenaars
Tot slot kijkt Voeten met een antropologische bril naar de situatie in Mexico. Hoe kunnen individuen niet alleen medemensen doden, maar zelfs veranderen in meedogenloze moordenaars die afgrijselijke wreedheden begaan? Om hier een antwoord op te krijgen, sprak Voeten met enkele sicarios, Mexicaanse huurmoordenaars. Voeten: ‘De eerste moord is meestal per ongeluk of uit zelfverdediging. Extreem geweld maakt nu eenmaal deel uit van het menselijk repertoire. Afstand, zowel ruimtelijk als moreel, positieve en negatieve sancties en tenslotte drugs en hersenspoeling faciliteren het doden van een medemens. Dat is in alle culturen hetzelfde.’
Teun Voeten promoveert op 20 september bij de Universiteit Leiden. Voeten deed de afgelopen jaren onderzoek als buitenpromovendus bij het Leidse Instituut voor Geschiedenis.