Naturalis: meekijken in de zebravis om wijzer te worden over de mens
In museum Naturalis kun je sinds kort tot 500.000 keer inzoomen op de larve van een zebravisje. Het visje is een populair onderzoeksobject omdat het wijzer maakt over de processen van ziekte en gezondheid in de mens.
Het inzoomen op de overigens gezonde larve, gebeurt met een enorm touchscreen, de Cel Zoomer. ‘Wat de tentoonstelling laat zien is dat een zebravis op het niveau van cellen en moleculen heel sterk op ons lijkt’, zegt onderzoeker dr. Annemarie Meijer van de Moleculaire Celbiologiegroep van het Instituut Biologie. Zijzelf verricht onderzoek naar de afweer tegen bacteriële infecties zoals tuberculose, met de zebravis als proefdier. Collega’s van haar onderzoeken in de vis verschillende vragen rond het uitgroeien en uitzaaien van kanker. Elders in het instituut bestuderen ontwikkelingsbiologen hoe de larven van de zebravis tot wasdom komen en zelfs in het onderzoek naar gedrag is de kleine tropische aquariumvis - 3 tot 4 cm lang - een geliefd proefdier.
Steeds verder inzoomen in de zebravis.
Lichtgevend eiwit
Het feit dat de zebravis-embryo’s (larven) doorschijnend zijn, maakt het mogelijk om diverse processen in het levende organisme te bestuderen. Met biotechnologische technieken zijn wetenschappers erin geslaagd om het gen voor een lichtgevend eiwit te koppelen aan de genetische schakelaars die genen activeren. Wanneer een bepaald gen actief wordt, gaat in die cellen ‘het licht aan’. Meijer: ‘Met verschillende kleurvarianten van het lichtgevende eiwit kunnen we bijvoorbeeld bloedvaten groen licht laten uitzenden, afweercellen rood en bacteriën blauw. Door een fluorescentiemicroscoop kun je vervolgens in de levende vis kijken wat er gebeurt.’
Dertigduizend foto's
De basis voor de interactieve expositie in Naturalis is een archief met 30.000 elektronenmicroscopische opnamen van een zebravislarve. Het complete beestje is van kop tot staart in beeld gebracht. Aan elkaar geplakt zou de grootste vergroting van de afbeelding van het larfje, in het echt slechts 1,5 millimeter groot, het Haagse Malieveld tweemaal kunnen bedekken. De elektronenmicroscopiegroep van prof.dr. Bram Koster van het LUMC tekende voor het monnikenwerk van de preparatie, het in ultradunne plakjes snijden en het maken van de beelden.
Referentie voor ziekteprocessen
Het resultaat is niet alleen esthetisch en educatief verantwoord, maar ook wetenschappelijk interessant. Meijer: ‘We weten nu hoe een gezonde vis eruit ziet. Het is een elektronenmicroscopische atlas die als referentie kan dienen als we ziekteprocessen bestuderen’.
Overigens is de atlas, te vinden op de afdeling Werk in Uitvoering van het museum, al bijna weer aan revisie toe. Met de allernieuwste elektronenmicroscopen van het Nederlands Centrum voor Elektronen Nanoscopie (NeCEN) kan nóg dieper op de moleculen van elke cel worden ingezoomd.
Fascinatie voor het allerkleinste
Het initiatief voor de tentoonstelling in Naturalis is afkomstig van Cyttron II, het samenwerkingsverband tussen kennisinstellingen en bedrijven waarvan de Leidse biofysisch chemicus prof.dr. Jan Pieter Abrahams de wetenschappelijk directeur is. Door het publiek een unieke kijk te geven op het niveau van cellen en organellen, hopen de wetenschappers iets over te brengen van de fascinatie die de wereld van het allerkleinste kan oproepen.