Universiteit Leiden

nl en

Middeleeuwse priester schrijft geschiedenis

Vrijdag 25 september verschijnt ‘De boeken van Velthem’. Een portret van een veertiende-eeuwse Brabantse priester die zijn Latijn-onkundige tijdgenoten geschiedenis wilde bijbrengen. De artikelenbundel is het resultaat van het Leidse Vidi-project ‘Men of Letters’ van Geert Warnar.

Volkstaal

Lodewijk van Velthem (actief in de eerste decennia van de veertiende eeuw) is bij uitstek een van de ‘men of letters’ die Warnar in zijn onderzoeksproject bestudeerde. Hij was priester in Veltem (Belgisch Brabant) en dus goed onderlegd in de Latijnse letteren. De meeste van deze geletterden deelden hun kennis slechts met andere geletterden. Van Velthem was een van de weinige intellectuelen die wel bereid was om zijn kennis te delen met een publiek dat niet geschoold was in het Latijn. Hij maakte vertalingen in de volkstaal, de voorloper van het huidige Nederlands, de taal die we later Middelnederlands zijn gaan noemen. Van Velthem is overigens ook bekend als de belangrijkste verzamelaar uit de Nederlanden van verhalen over koning Arthur en zijn ridders van de Tafelronde.

Geschiedschrijver van de eigen tijd

Als bewerker van geleerdheid in het Nederlands was Van Velthem niet de eerste. Jacob van Maerlant, door Frits van Oostrom fraai geportretteerd in Maerlants wereld, ging Van Velthem voor. Van Maerlant was op vrij hoge leeftijd nog begonnen aan een gigantische onderneming, een Middelnederlandse vertaling van de Latijnse wereldgeschiedenis in vier delen (tot ca. 1250) van Vincentius van Beauvais. Van Maerlant stierf zonder dit grote werk, de Spiegel historiael voltooid te hebben. Lodewijk van Velthem zette zijn arbeid voort en voltooide de vertaling van het vierde deel. Maar intussen was er al weer een halve eeuw gepasseerd die door Vincentius niet beschreven was. Daarom voegde Van Velthem een vijfde deel toe, waarin hij de geschiedenis tot zijn eigen tijd beschreef. Hier kon hij niet meer op het kompas van Vincentius varen, maar moest hij zelf geschiedenis gaan schrijven.

Leidse bijdragen

De bundel De boeken van Velthem geeft een beeld van Van Velthem als auteur in zijn tijd. De bijdragen gaan in op de manier waarop Van Velthem de politieke ontwikkelingen beschreef en hoe hij de hem ter beschikking staande bronnen bewerkte. Ook wordt aandacht besteed aan zijn relatie tot mogelijke opdrachtgevers. Andere bijdragen gaan over de (Duitse) vertaling van zijn werk en zijn invloed op latere kroniekschrijvers.

Niet alleen lichte kost

Twee bijdragen zijn van de hand van Leidse onderzoekers. Geert Warnar laat zien dat Van Velthem in zijn vertaling van Vincentius veel verder ging dat zijn voorganger Jacob van Maerlant. Waar Van Maerlant geneigd was om de meer geleerde stukken over te slaan en zich tot historische verhalen te beperken, doet Van Velthem alle moeite om ook de zwaardere kost voor zijn publiek te vertalen. Zo vinden we bij hem paginalange bewerkingen van de mystieke theologie van middeleeuwse grootheden als Bernardus van Clairvaux en Hugo van Sint-Victor. Niet in proza, maar in gepaard rijmende verzen, zoals het Nederlands sprekende en lezende publiek dat verwachtte.

 

Zwartgallige broeder

'Hier indet boec van lancelote dat here lodewijcs es van velthem': Hier eindigt het boek van Lancelot dat van heer Lodewijk van Velthem is.

Wybren Scheepsma, post-doc in het ‘Men of Letters’-project, ondernam een studie naar het optreden van een in de vakliteratuur onbekende boeteprediker. Hij onderzoekt de rol van deze broeder IJsewijn in Van Velthems wereldgeschiedenis. IJsewijn was een rondreizende bedelmonnik, die van stad tot stad trok om met name de rijkere stadsbewoners te wijzen op de voosheid van materieel bezit. In IJsewijns preken stond de zondigheid van de mens centraal. In Maastricht en Leuven werd hij de stad uitgeschopt, mogelijk omdat men de inhoud van zijn preken wel erg zwartgallig vond. Lodewijk van Velthem hechtte wel waarde aan de prediking van IJsewijn. Hij behandelt de obscure broeder in één adem met de beroemde Keulse geleerde Albertus Magnus. Scheepsma vermoedt dat Van Velthems waardering voor IJsewijns prediking te verklaren is uit Van Velthems eigen visie op de wereldgeschiedenis, die hij als één grote waarschuwing tegen de zondigheid van de mens ziet.

Het handschrift op het web

Het belangrijkste manuscript waarin Van Velthems voortzetting van de Spiegel historiael is opgetekend wordt bewaard in de Leidse universiteitsbibliotheek (signatuur Leiden, UB, BPL 14E). Ter gelegenheid van het verschijnen van De boeken van Velthem heeft de UB alle bladen van het handschrift digitaal toegankelijk gemaakt op de website.

Boekpresentatie

Het boek wordt aangeboden aan Frits van Oostrom (Universiteit Utrecht, daarvoor (1982-2001) hoogleraar Nederlandse letterkunde te Leiden), die vervolgens een voordracht over Lodewijk van Velthem zal houden. De bijeenkomst vindt plaats in de Noordhal van de Universiteitsbibliotheek, Witte Singel 27, Leiden. Aanvang om 16.00, de toegang is vrij.

De boeken van Velthem. Auteur, oeuvre en overlevering. Red. Bart Besamusca, Remco Sleiderink, Geert Warnar. Middeleeuwse Studies en Bronnen 119. Hilversum, Verloren, 2009. ISBN 9789087040932. 296 pp. € 29,00.

(22 september 2009, DH)

 
Deze website maakt gebruik van cookies.  Meer informatie.