Veni-subsidie voor 18 Leidse wetenschappers
Achttien onderzoekers van de Universiteit Leiden krijgen een Veni-subsidie van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Deze beurs biedt veelbelovende jonge wetenschappers de mogelijkheid om gedurende drie jaar hun eigen ideeën verder te ontwikkelen.
Lees hier meer over de onderzoeken van onze wetenschappers die een beurs gekregen hebben:
Paw Support: Dierenvormige sociale robots in de ouderenzorg in Nederland
Tanja Ahlin (Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie)
Wereldwijd zetten vergrijzende bevolkingen de gezondheidszorg onder druk, die al onder spanning staat door beperkte financiële en menselijke middelen. Dit onderzoek verkent de rol van diervormige sociale robots in de Nederlandse ouderenzorg ter ondersteuning van duurzame langdurige zorg. Met etnografische methoden onderzoekt het hoe deze robots deelnemen aan dagelijkse zorgpraktijk, wat weerstand tegen hun adoptie beïnvloedt en welke strategieën, inclusief niet-technologische alternatieven, kunnen helpen deze te overwinnen. Op basis van deze inzichten zal het project richtlijnen bieden ter ondersteuning van gepersonaliseerd langdurige zorgbeleid in Nederland en daarbuiten.
Trouwen in de juiste familie: hoe economische voorspoed, gedrag en genen de gezondheid van partners en kinderen beïnvloeden
Niels van den Berg (LUMC)
In dit project doorgrondt van den Berg hoe partnerschap in langlevende families de eigen gezondheid en die van hun kinderen positief beïnvloedt. Partners kunnen overeenkomsten vertonen in gezondheid door verschillende mechanismes, zoals het uitwisselen van hulpbronnen en gedrag of via een soort-zoekt-soort principe. Echter, deze mechanismes zijn slechts beperkt onderzocht. Door het gezamenlijk bestuderen van familienetwerken, sociaaleconomische, genomische en gedragsgegevens in cohortstudies en nationale registers kan Van den Berg de verschillende mechanismes onderscheiden, levenslopen en intergenerationele effecten bestuderen, en oorzaak/gevolg van elkaar onderscheiden. Dit project verbetert het mechanistische begrip van hoe hulpbronnen en gedrag tussen partners worden uitgewisseld en gezondheidsuitkomsten van meerdere generaties beïnvloeden.
Vol gas! Hoe koud gas verre sterrenstelsels vormt
Leindert Boogaard (Sterrewacht Leiden)
Koud gas is de brandstof voor stervorming. Sterrenstelsels in het vroege heelal bevatten veel meer koud gas dan sterrenstelsels nu. Wat waren de omstandigheden waarin een ster geboren werd in het vroege heelal? En hoe beïnvloedden die de groei van sterrenstelsels van de Big Bang tot nu? Boogaard combineert gevoelige telescopen op aarde en in de ruimte met geavanceerde modellen om de omstandigheden voor stervorming in het koude gas in kaart te brengen. Dit geeft belangrijk inzicht in de kosmische cyclus van materie in sterrenstelsels, van het kosmisch web tot aan een stervormende wolk.
Luisterprofielen: waarom er verschillen zijn tussen mensen in de waarneming van intonatie in taal
Stan van der Burght (Leiden University Centre for Linguistics)
In gesproken taal zijn de woorden die we zeggen belangrijk, maar ook hoe we ze uitspreken. Zo verschillen ‘Jij vertrekt!’ en ‘Jij vertrekt?’ in intonatie en dus in betekenis. Intonatie is een belangrijk onderdeel van taal, maar er is weinig bekend over hoe we intonatie daadwerkelijk waarnemen. In deze studie onderzoeken taalpsychologen hoe een grote groep luisteraars intonatie, volume, en ritme in taal waarnemen. Behalve deze vaardigheden worden ook grammatica, woordkennis, en muzikale vaardigheden onderzocht. De resultaten zullen onthullen welke vaardigheden er komen kijken bij de succesvolle interpretatie van gesproken taal.
Portable Real-Time Audio Large Language Model System for Speech Disorder Therapy
Qinyu Chen (Leiden Institute of Advanced Computer Science)
Spraakstoornissen treffen tientallen miljoenen mensen wereldwijd, waardoor communicatie wordt belemmerd en het dagelijks leven wordt beïnvloed. Dit project ontwikkelt een draagbaar, realtime intelligent systeem speciaal voor therapie bij spraakstoornissen. Het systeem combineert geavanceerde grote taalmodellen met energiezuinige hardware, biedt realtime feedback en persoonlijke begeleiding met een laag energieverbruik. Het draait volledig op mobiele apparaten, wat gebruikersprivacy waarborgt en therapie altijd en overal toegankelijk maakt. Deze innovatie maakt spraaktherapie effectiever en toegankelijker, verlaagt de druk op klinieken en helpt mensen met spraakstoornissen hun zelfvertrouwen en onafhankelijkheid in communicatie terug te winnen.
Variabiliteit in vaccinreacties: zijn stromale cellen onschuldige toeschouwers of cruciale spelers?
Mariateresa Coppola (LUMC)
Vaccins trainen afweercellen om ons te beschermen tegen infecties. Toch reageren afweercellen bij sommige mensen minder goed op vaccins, wat leidt tot minder bescherming tegen infecties. Wat veroorzaakt deze variatie in mensen? Dit project onderzoekt of stromale cellen, weinig bestudeerde niet-afweercellen die ondersteunend zijn voor de afweercellen, hierin een cruciale rol spelen. Door verschillen in stromale cellen te bestuderen bij mensen met sterke of zwakke vaccinreacties, wil Coppola ontdekken hoe we deze cellen kunnen ‘coachen’ om afweerreacties te verbeteren. Deze kennis kan helpen bij de ontwikkeling van vaccins die voor iedereen effectief zijn.
Neurochirurgie voor traumatisch hersenletsel: innovatie door personalisatie
Thomas van Essen (LUMC)
Neurochirurgische interventies bij traumatisch hersenletsel zijn vaak nodig maar de effectiviteit varieert van patiënt tot patiënt en hebben bovendien risico’s. Van Essen zal onderzoeken welke patiënten met een hersenbloeding baat hebben van neurochirurgische verwijdering van de bloeding en welke zonder operatie behandeld kunnen worden. Daarnaast zal hij nagaan welke patiënten een drukmeter in de hersenen nodig hebben. Van Essen zal daarvoor studies uit Europa, China, India, Amerika en Engeland combineren. Vervolgens zal hij innovatieve analysemethodes ontwikkelen en de interventies toespitsen op iedere individuele patiënt. Zijn onderzoek zal clinici wereldwijd helpen elk individu met deze verschrikkelijke aandoening gericht te behandelen.
Ontsteking bij hersenziekte CAA beter begrijpen
Ellis van Etten (LUMC)
Bij de hersenziekte Cerebrale Amyloïde Angiopathie (CAA) hopen schadelijke eiwitten zich op in de bloedvaten van de hersenen. Dit kan beroertes en dementie veroorzaken. Soms ontstaat er ook een heftige ontsteking, die zorgt voor extra schade, zoals zwelling en lekkende of gescheurde bloedvaten. Dit onderzoek kijkt hoe deze ontsteking precies schade veroorzaakt. Door patiëntgegevens te onderzoeken, speciale hersenscans te gebruiken en behandelingen te testen, hopen we een betere manieren te vinden om ouderen met deze ziekte te helpen en hun risico op beroertes en dementie te verkleinen.
Risico’s nemen met Rampen: speculatief humanitarisme en klimaatverandering in Malawi
Tanja Hendriks (Afrika-Studiecentrum Leiden)
Gebaseerd op weersvoorspellingen en klimaatmodellen, financieren en implementeren humanitaire organisaties steeds vaker interventies die pogen mensen te beschermen tegen mogelijke toekomstige rampen. Dit wordt gezien als een duurzamere, proactieve manier van rampbestrijding in tijden van klimaatverandering, maar betekent ook een significante politieke en morele verschuiving in humanitair beleid en interventies. Om de consequenties van deze verschuiving te doorgronden, ontwikkelt dit project het concept speculatief humanitarisme en onderzoekt hoe overheidsambtenaren en humanitaire organisaties in het heden anticiperen en speculeren op rampen in de toekomst. Etnografisch veldwerk vindt plaats in Malawi, een hulpafhankelijk Afrikaans land dat jaarlijks getroffen wordt door klimaatrampen.
Unlocking the Universe
Guadalupe Cañas Herrera (Sterrewacht Leiden)
Ongeveer 95% van het heelal bestaat uit donkere materie en donkere energie, maar hun ware aard blijft een mysterie. Om dit te begrijpen, vertrouwen wetenschappers op een kosmologisch model dat veel verklaart, maar tegelijkertijd fundamentele vragen onbeantwoord laat. De baanbrekende ESA Euclid-missie brengt de 3D-structuur van het heelal in kaart door miljarden sterrenstelsels te observeren om deze vragen te beantwoorden. Dit project speelt een cruciale rol in Euclid’s inspanningen om deze mysteries te ontrafelen door innovatieve statistische methoden te ontwikkelen, die baanbrekende inzichten bieden in het donkere heelal en de versnelde uitdijing van onze kosmos.
Hoge verwachtingen, lage variantie: betrouwbare algoritmes voor statistisch leren door middel van interactieve besliskunde
Dirk van der Hoeven (Mathematisch Instituut)
Statistisch leren is overal: van film-aanbevelingen tot tekstanalyse. Echter levert statistisch leren, ondanks hoge verwachtingen, vaak onbetrouwbare prestaties. Zo proberen fraudeurs algoritmes te misleiden of heeft de medische wereld maar beperkte data tot hun beschikking, wat leidt tot hoge variantie. Om de uitdagingen in statistisch leren aan te pakken zal Van der Hoeven gebruikmaken van gereedschappen uit de interactieve besliskunde, die, in tegenstelling tot statistisch leren, niet afhankelijk is van beperkende aannames. Zijn doel is om solide wiskundige fundamenten te ontwikkelen om onderliggende mechanismen te begrijpen en optimale prestaties te garanderen. Uiteindelijk voldoen we zo aan de hoge verwachtingen met lage variantie.
Naleving beheren: Welke rol spelen belangengroepen?
Rik Joosen (Instituut Bestuurskunde)
Belangengroepen spelen een sleutelrol bij hoe bedrijven zich tot wet- en regelgeving verhouden, bijvoorbeeld door hen te adviseren of door bepaald gedrag te stimuleren. Bij het kiezen van de juiste strategie balanceren belangengroepen tussen het tegelijkertijd tevreden houden van de sector die ze vertegenwoordigen en de maatschappij die van hen verlangt met resultaten te komen. Dit project gaat na hoe belangengroepen afwegingen maken in deze balanceeract. De resultaten laten zien op welke manier belangengroepen grip proberen te krijgen op hoe hun leden wetten naleven en onder welke omstandigheden ze verschillende strategieën inzetten om dit te doen.
Datagedreven gepersonaliseerde medicatie
Maaike van der Lee (LUMC)
Elke patiënt reageert anders op medicatie. Deze variatie wordt onder anderen veroorzaakt door genetica, de combinatie aan geneesmiddelen die gebruikt wordt, leeftijd en geslacht. Op dit moment worden al deze factoren los meegenomen in het bepalen van de beste medicamenteuze behandeling voor een patiënt. In dit project zal een model ontwikkeld worden welke alle factoren samen meeneemt in het voorspellen van geneesmiddel response. Het uiteindelijke doel is begrijpen wat de rol van elke losse factor is in geneesmiddel response als mede kunnen voorspellen wat de kans is dat een patiënt bijwerkingen zal krijgen.
Indonesische islamitische manuscripten in het digitale tijdperk
Verena Meyer (Institute for Area Studies)
Dit project combineert etnografie en tekstuele analyse om te onderzoeken hoe digitalisering de culturele en politieke betekenis van islamitische manuscripten in Indonesië en Nederland transformeert. In de huidige postkoloniale context worden islamitische manuscripten op verschillende manieren geinterpreteerd: als krachtige rituele voorwerpen, objecten die erfgoed en traditie symboliseren, en onderzoeksobjecten binnen de wetenschap. Door te onderzoeken hoe digitalisering zich verhoudt tot deze perspectieven zal het project een bijdrage leveren aan discussies over de nalatenschap van sacrale teksten en over de ethiek en praktijken rondom hun digitalisering in postkoloniale en interculturele contexten.
A One Stop Shop MRI Scan
Martijn Nagtegaal (LUMC)
Een MRI-scan geeft veel informatie, maar is voor een patiënt meestal pas mogelijk na doorverwijzing naar een medisch specialist in het ziekenhuis. Dit komt onder andere doordat MRI minder toegankelijk is door de locatie, prijs, en lange scan- en wachttijd. Een MRI-scanner met een zwakkere magneet kan dit grotendeels oplossen. Voor deze 0.6 Tesla MRI-scanner ontwikkelt Nagtegaal een nieuwe MRI-methode, die in een korte tijd kwantitatieve informatie verkrijgt voor automatische uitsluiting van mogelijke hersenafwijkingen. Deze toegankelijkere MRI is direct beschikbaar voor een huisarts, vermindert de tijd tot de diagnose voor de patiënt en verlaagt de kosten voor de gezondheidszorg.
Plagen, parasieten en plantages
Larissa Schulte Nordholt (Instituut voor Geschiedenis)
Dit onderzoek bestudeert hoe dierlijke ‘plagen’ de landbouwwetenschap op koloniale plantages beïnvloedden, met een focus op Nederlands-Indië en Suriname. Het onderzoekt ‘kenniscreolisatie’, het samensmelten van Europese en inheemse methoden om plagen zoals mieren en ratten te bestrijden. Het project analyseert hoe koloniale wetenschappers lokale plaagbestrijdingstechnieken aanpasten en integreerden in de landbouwwetenschap, ondanks dat ze deze vaak afwezen als inferieur. Met gebruik van koloniale bronnen, mondelinge geschiedenis en life-science onderzoek volgt het de ontwikkeling van plaagbeheer van koloniale plantages tot moderne technieken zoals geïntegreerde plaagbestrijding. Door mens-dier-plant-interacties te onderzoeken biedt het nieuwe inzichten in koloniale wetenschap, landbouwpraktijken en milieukennis.
(On)duurzame expertise: beleid en vertrouwen in de Nederlandse Republiek
Anna-Luna Post (Instituut voor Geschiedenis)
Politici vertrouwen vaak op het advies van experts bij het nemen of verantwoorden van besluiten. Dit project onderzoekt de verstrengeling van expertise en politiek in de 17e en 18e - eeuwse Nederlandse Republiek. Het laat zien wanneer lokale, regionale en nationale autoriteiten zich op expertise beriepen, wanneer zij het advies van experts naast zich neerlegden, en tot welke spanningen dat leidde. Zo draagt het bij aan een fundamentele vraag die ook vandaag de dag nog relevant is: hoe kunnen we ervoor zorgen dat burgers vertrouwen hebben en houden in experts en politieke autoriteiten?
Controle van eiwit communicatie van cannabinoïdereceptoren met licht
Jana Volaric (Leids Instituut voor Chemisch Onderzoek)
Eiwitten in ons lichaam worden na synthese gemodificeerd met kleine moleculen die bepalen waar ze naartoe gaan, wat ze doen en hoe ze het doen. Deze modificaties zijn erg divers en soms tijdelijk, waardoor het moeilijk is om hun moleculaire rol in biologische processen te onderzoeken. Volaric zal gebruik maken van op lichtgevoelige moleculen die rechtstreeks worden geïntroduceerd in cannabinoïdereceptoren, belangrijke eiwitten die verschillende biologische processen in onze hersenen en ons immuunsysteem reguleren. Dit project zal licht werpen op vragen over hoe cannabinoïdereceptoren functioneren en kan mogelijk leiden verbeterd medicijnontwerp en -ontwikkeling.