Een krachtige verdediging van het ‘recht op relaties’: Kees Waaldijk krijgt ovatie bij afscheidscollege
Afscheidslezing beeld: Marc de Haan
Kees Waaldijk heeft zich jarenlang ingezet om de rechten van de internationale homo- en lesbische gemeenschap in kaart te brengen. Hij neemt afscheid van de faculteit op een moment dat die rechten opnieuw onder druk staan. Hoe kijkt hij terug op zijn carrière?
Het is een ironisch toeval dat de datum van het afscheidscollege van Kees Waaldijk (getiteld Same-Sex Love Law: Transnational Trends) op 27 juni bijna samenvalt met de 10e verjaardag van de legalisering van het homohuwelijk in de VS – een van een dozijn landen waar sommige rechten van LGBTQI+-mensen momenteel weer worden afgenomen. Waaldijk kent dit onderwerp maar al te goed: de plekken in de wereld waar houden van wie je wilt houden afgekeurd wordt, of zelfs illegaal of gevaarlijk is. Na meer dan 14 jaar als houder van de leerstoel Comparative Sexual Orientation Law van de Universiteit heeft Waaldijk zijn stempel achtergelaten op het onderzoek naar discriminatie op grond van seksuele oriëntatie, de rechten van gezinnen met ouders van hetzelfde geslacht, en de criminalisering en decriminalisering van liefde tussen mensen van hetzelfde geslacht. Nu hij dit hoofdstuk van zijn carrière afsluit, kijkt hij terug op de mijlpalen van zijn carrière, maar ook vooruit naar het werk dat nog gedaan moet worden door voormalige en toekomstige studenten en onderzoekers.
'The right to relate'
Waaldijk begint zijn afscheidsrede bij het begin: met een verwijzing naar de titel van zijn eigen inaugurele rede uit 2012, The right to relate.
Deze zin verwijst naar een concept dat door gerechtshoven in de jaren ’70 en ’80 is ontwikkeld: ‘het recht om relaties aan te gaan en te ontwikkelen met andere mensen’. ‘The right to relate’ weerspiegelde de zoektocht van de homo- en lesbische gemeenschap naar acceptatie en geluk. Deze ontwikkeling vond plaats in een tijd waarin jongere generaties de sociale verwachtingen en normen begonnen te betwisten. Toch bleven deze verwachtingen voor velen als een keurslijf werken. Waaldijk licht toe dat mensen die zich niet identificeerden als heteroseksueel een dubbele binding ervoeren: de sociale plicht om een partner te vinden en een gezin te stichten, gecombineerd met een wettelijk verbod om dit te doen met degene van wie je houdt.
Deze zoektocht naar acceptatie omvat ook de zoektocht naar gelijke rechten. De laatste decennia wordt het recht om te trouwen vaak als het enige gevecht voor gelijke rechten gezien. Dit is een misverstand, legt Waaldijk uit: 'Als het homohuwelijk wordt opgevat als de laatste stap naar gelijkheid, laat dit belangrijke zaken als het tegengaan van discriminatie en geweld buiten beschouwing.'
Transnationaal recht
De dag van Waaldijks afscheidscollege markeerde ook de lancering van de bijgewerkte Global Index on Legal Recognition of Homosexual Orientation en de bijbehorende visualisatie. Deze index brengt ontwikkelingen in wetten over de oriëntatie van personen van hetzelfde geslacht sinds 1791 in kaart. Het kent landen punten toe op basis van factoren zoals de decriminalisering van seks tussen volwassenen van hetzelfde geslacht, bescherming tegen discriminatie, erkenning van co-ouderschap en toegang tot geregistreerd partnerschap, huwelijk of adoptie. De index liet interessante trends zien, zoals landen die elkaar kopiëren op het gebied van wetgeving.
De index liet ook zien dat belangrijke momenten en bewegingen in de geschiedenis (zoals de val van het IJzeren Gordijn) vaak samenvallen met ontwikkelingen op het gebied van decriminalisering. Stapsgewijze stijgingen in de scores van landen toonden aan dat kleine stapjes vaak leiden tot grotere vrijheden. Vooruitgang begint vaak met decriminalisering, maar dit kan leiden tot antidiscriminatiewetten of erkenning in het familierecht. Waaldijk ging hier later in zijn lezing verder op in: over het algemeen gaat het beter, ook al zijn er tegenslagen in sommige landen.
Toegang tot onderwijs
Nu zijn pensioen in zicht komt, benadrukt Waaldijk hoe belangrijk het is dat studenten en onderzoekers verder gaan waar hij gebleven was. In 2016 begon hij al te investeren in deze nieuwe generatie onderzoekers door middel van de Summer School on Sexual Orientation and Gender Identity in International Law. Nu heeft hij het Waaldijk Orientation Fund opgericht, om ervoor te zorgen dat het vakgebied van seksuele oriëntatie en genderdiversiteitsrecht vertegenwoordigd zal zijn binnen Leiden Law School. Met dit nieuwe fonds bij het Leids Universiteits Fonds moedigt hij collega's en anderen aan om te investeren in toekomstige studenten en onderzoekers, en daarmee te investeren in de toekomst van het transnationale seksuele oriëntatierecht.
Waaldijk Oriëntatie Fonds
Wil je onderwijs en onderzoek op het gebied van seksuele oriëntatie en genderdiversiteitsrecht steunen? Doneer dan aan het Waaldijk Oriëntatie Fonds!
Er is wereldwijd behoefte aan gespecialiseerde juristen op dit gebied om relevante rechtsnormen op te stellen en te verdedigen. De nieuwe ‘Orientation Law Fellowship’ zal masterstudenten, vooral uit landen zonder wettelijke erkenning van seksuele oriëntatie of genderdiversiteit, helpen om experts te worden. Donaties worden gevraagd om ervoor te zorgen dat Leiden Law School deze toekomstige juristen kan blijven opleiden.