1 jaar oorlog tegen Oekraïne. Hoe nu verder?
Na één jaar oorlog tegen Oekraïne blikken hoogleraren André Gerrits, Antoaneta Dimitrova en Frans Osinga terug op de Russische agressie en Westerse eensgezindheid en kijken zij vooruit naar het aankomende offensief.
De stad Kiev die ondanks alle verwachtingen standhield, wereldwijde sancties tegen Rusland, de totale vernietiging van Marioepol, en toenemende wapenleveranties aan Oekraïne vanuit het Westen. Zomaar een aantal gebeurtenissen die één jaar oorlog tegen Oekraïne typeren. Hoogleraren André Gerrits (International Studies and Global Politics), Antoaneta Dimitrova (Comperative Governance) en Frans Osinga (Oorlogsstudies) zijn door hun expertises het afgelopen jaar vaak gevraagd om commentaar te geven op deze gebeurtenissen. Hoe vatten zij één jaar oorlog tegen Oekraïne samen? En welke militaire en politieke gebeurtenissen verwachten zij het komende jaar?
Het eensgezinde Westen tegen de Russische agressor
Voor Gerrits was met name de eensgezindheid van het Westen opvallend. 'Als we nu niet optreden, dan wordt Russische agressie alleen maar groter en komt de democratie en veiligheid van Europa in gevaar, is het heersende idee. Het is in het belang van Europa dat Oekraïne geholpen wordt. Interessant genoeg is hierdoor ook de framing van de oorlog veranderd. Waar het volgens Rusland eerst een “speciale militaire operatie” was waarin Oekraïne “gedenazificeerd” en “gedemilitariseerd” zou worden, claimt Rusland nu in oorlog te zijn met het collectieve Westen.'
De grote steun van de EU
Voor Dimitrova is de radicaal veranderde houding van de Europese Unie en diens lidstaten tegenover Oekraïne als potentieel EU-lidstaat kenmerkend voor het afgelopen jaar. 'Kijk bijvoorbeeld naar Nederland. Vóór de oorlog was de Nederlandse regering er uitdrukkelijk op tegen dat Oekraïne een toetredingsperspectief tot de Europese Unie zou krijgen, onder meer vanwege de uitslag van het raadgevend referendum in 2016. Nederland had er ook voor gezorgd dat er in het huidige Associatieverdrag met Oekraïne een clausule kwam te staan waarin expliciet stond vermeld dat dit verdrag geen toekomstperspectief aan Oekraïne bood. Maar nu steunt Nederland het in juni 2022 toegekende kandidaat-lidmaatschap van Oekraïne en verstrekken zij wapens aan Oekraïne.’
Het onverbiddelijke verzet van Oekraïne
Voor Osinga tenslotte was het onverbiddelijke verzet van de Oekraïense staat en Oekraïense burgers verrassend. ‘We wisten vanaf het begin dat het Poetin ging om het omverwerpen van het Oekraïense regime. Maar dat lukte niet. Kiev bleef staan, waardoor Rusland zich uiteindelijk moest terugtrekken en zich moest concentreren op het oostelijke gebied van de Donbas. Sindsdien heeft Rusland alleen de steden Lysyschansk en Severodonetsk weten te veroveren en zijn ze veroverde steden zoals Cherson en Charkov juist kwijtgeraakt. Waar de Oekraïners strategisch en operationeel heel slimme dingen doen, maakt het Russische leger juist strategische, operationele en tactische fouten.'
Wat kunnen we nog verwachten?
Gerrits verwacht dat de oorlog zal uitmonden in een uitputtingsslag die nog jaren kan gaan duren omdat geen van de partijen op dit moment bereid is diplomatieke concessies te doen. Daarnaast is het nog gissen wat het ideale eindscenario is volgens hem. ‘We willen minimaal dat Oekraïne deze oorlog niet verliest, maar hoe? Willen we Rusland zodanig verzwakken dat zij de komende dertig jaar niets eens kunnen denken aan agressie buiten de grenzen? Of willen we Rusland en Oekraïne tot onderhandelingen dwingen? En wat zullen de condities zijn van die onderhandelingen? Moreel gezien zou Oekraïne de condities van de vredesafspraak moeten bepalen, maar politiek kan dat anders liggen, gezien de grote financiële en militaire steun van het Westen.’
Steun zal blijven
Dimitrova verwacht dat de EU Oekraïne het komende jaar zal blijven steunen, ook omdat het voor Europese leiders steeds moeilijker wordt om zelfs maar rekening te houden met het perspectief van Rusland na de vele Russische wreedheden en oorlogsmisdaden in de steden Bucha, Irpin en Marioepol. Daarnaast hebben lidstaten van de Europese Unie gezien dat hun burgers niet doodgaan van de kou zonder Russisch gas. Dimitrova: ‘Gas werd door Rusland als geopolitiek wapen ingezet om de EU te dwingen te stoppen met hun steun aan Oekraïne. Maar dat heeft niet gewerkt. De EU heeft zelfs grote stappen gezet om diens energie-afhankelijkheid van Rusland in sommige gevallen tot nul te brengen.’
Nieuwe offensieven
Osinga verwacht tot slot dat er veel af zal hangen van de offensieven die nu voorbereid en uitgevoerd worden door Oekraïne en Rusland. Beide landen staan volgens hem voor een dilemma. ‘Waar Oekraïne tijd nodig heeft om de door het Westen toegezegde wapens te ontvangen en Oekraïners op te leiden die wapens te gebruiken, raakt Rusland door zijn voorraden mensen en wapens heen en moet het land daardoor ongetrainde soldaten inzetten. Maar het verleden heeft laten zien dat Rusland daar geen enkele moeite mee heeft en crimineel licht omspringt met mensenlevens. Er is dus haast bij dat Westerse leiders materieel leveren.’
Er worden de komende maand verschillende evenementen georganiseerd bij de Universiteit Leiden die gaan over de oorlog tegen Oekraïne. Zo vindt op donderdag 23 februari (17:00-19:00) in Wijnhaven Den Haag de bijeenkomst ‘De invloed van de Russische inval in Oekraïne op het trans-Atlantische veiligheidslandschap’ plaats, waar onder andere promovendus Willemijn Aerdts (Institute of Security and Global Affairs) zal spreken. Aerdts zal ingaan op de rol die veiligheidsdiensten spelen in de oorlog en terugkijken naar de activiteiten die deze diensten hebben ontplooid.
De dag erop, op 24 februari (15:15-17:00), vindt er een roundtable plaats in Wijnhaven Den Haag, getiteld 'Reflections on a year of Russia's war of aggression on Ukraine'. Bij deze roundtable zullen verschillende onderzoekers van de Universiteit Leiden reflecteren op het afgelopen jaar.
Tot slot zal er op 14 maart een Oekraïne-avond worden georganiseerd door ProParte, de vereniging van hoogleraren en hun partners. André Gerrits, Frans Osinga en Nico Schrijver zullen op deze avond spreken en onder andere ingaan op de huidige politieke ontwikkelingen in Rusland en mogelijke onderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland. De avond is een vervolg op de Oekraïne-avond van 11 april 2022.
Tekst: Sabine Waasdorp