Klein molecuul gaat uitzaaien tumorcellen tegen
Leidse chemici wisten met collega’s in York en Israël een molecuul te maken dat de weefselstructuur om een tumor heen steviger houdt. Zo kunnen losse tumorcellen niet zo makkelijk uitzaaien. De onderzoekers hebben al patent op het molecuul aangevraagd, maar gebruik hiervan bij patiënten is nog onzeker. Ze publiceerden hun onderzoek 26 juli in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS).
Uitzaaiing, de verspreiding van kankercellen naar andere plaatsen in het lichaam, is wat kanker zo dodelijk maakt. Tumorcellen die losraken, kunnen pas gaan verspreiden door het lichaam als ze zich een weg kunnen banen naar andere plekken in het lichaam. Dat gaat niet zomaar. Ze moeten door bloedvatwanden en weefsel heen om een nieuwe plek te bereiken waar ze verder groeien. In lichaamsweefsels zit tussen de cellen een ruimte die stevigheid krijgt door lange kralenkettingen van suikermoleculen: heparine.
Begaanbaar voor losgeraakte cellen
Het enzym heparanase kan heparine afbreken. Uitzaaiende tumorcellen produceren grote hoeveelheden heparanase, waardoor de ruimte tussen de cellen gemakkelijk begaanbaar wordt voor losgeraakte cellen. Zo kan de tumor zich uitzaaien. Als je het enzym heparanase zou kunnen blokkeren, kun je dit voorkomen.
Contact gezocht met collega’s in Israël
De Leidse Chemicus Hermen Overkleeft ontwerpt en maakt moleculen, en hij werkt al jaren aan enzymremmers, samen met Gideon Davies van de University of York. ‘Toen we iets op het spoor kwamen dat relevant kon zijn voor de kankergeneeskunde, zochten we contact met Israel Vlodavsky en zijn collega’s van Technion in het Israëlische Haifa, die gespecialiseerd zijn in de rol van heparanase in tumorgroei en uitzaaien.
Samen ontwikkelden en testten ze een nieuw, suikerachtig molecuul. Het hecht zich aan het enzym heparanase, dat vervolgens niet meer kan binden aan een heparine-keten, en het dus ook niet kan doorknippen. Zo blijft het weefsel om cellen heen stevig en ontoegankelijk voor losgeraakte cellen.
Getest bij drie soorten kanker
De collega’s uit York lieten zien hoe de enzymremmer heparanase remt. Samen kijken ze nu waar het molecuul verder verbeterd kan worden. Overkleeft: ‘Kan het nog krachtiger gemaakt worden, en nog selectiever? Maar ook: kan het molecuul zo gefinetuned worden dat het zich daadwerkelijk gaat gedragen als een medicijn? De collega’s in Haifa onderzochten al in muizen of het werkte bij een vorm van longkanker, borstkanker en bloedkanker. De resultaten zijn veelbelovend en de betrokken instituten hebben al patent aangevraagd op het molecuul.
Klinische toepassing is nog onzeker
Toch is het nog onzeker of het molecuul ooit als geneesmiddel bij mensen kan worden ingezet. ‘Eerst moet bijvoorbeeld worden uitgezocht of de verbinding stabiel is, veilig voor het menselijk lichaam, en in voldoende mate terecht komt op de juiste plek. Dat duurt een paar jaar, het kán op niets uitdraaien en iemand moet dat financiële risico willen nemen.’
Overkleeft vindt dat dit molecuul zeker een kans verdient. 'Ons molecuul is een van de weinige middelen die heparanase strak en specifiek kan remmen. Kleine, goed gedefinieerde moleculen zoals deze zijn hopelijk ook makkelijker te ontwikkelen tot een klinisch geneesmiddel dan de grote, heterogene polysacchariden die tot nu toe zijn geprobeerd.'
Tekst: Rianne van Lindhout
Artikel: Website PNAS