Spugende cobra leidt tot Science-publicatie
Het gif van spugende cobra’s is geëvolueerd om zich mee te verdedigen, volgens een internationaal onderzoeksteam. Mogelijk is dit ontstaan als bescherming tegen primitieve mensachtigen. Studenten bij het Instituut Biologie Leiden leverden een belangrijke bijdrage aan de studie. Publicatie in Science op 22 januari.
Sommige slangensoorten staan erom bekend dat ze gif kunnen spugen. Een internationaal onderzoeksteam schrijft in Science dat de oorsprong van gif spugen bij cobra’s is ontstaan als verdedigingsmechanisme en dat het de samenstelling van het gif heeft beïnvloed. Dit is nooit eerder aangetoond; eerdere studies suggereren dat de evolutie van gifsamenstelling is gebaseerd op het vangen van prooien. De onderzoekers laten in het artikel bovendien zien dat het gif bij drie groepen cobra’s op dezelfde wijze is geëvolueerd, en dat dit onafhankelijk van elkaar is ontstaan.
In de ogen gespuugd
Masterstudenten en reptielenliefhebbers Jory van Thiel en Roel Wouters zijn samen met hoogleraar Evolutionaire Ontwikkelingszoölogie Michael Richardson de Leidse co-auteurs van de publicatie. Jory en Roel voerden tijdens hun bachelor een onderzoeksstage uit bij Richardson bij het Instituut Biologie Leiden. Het idee voor het onderzoek was afkomstig van Jory, die enkele jaren daarvoor in Thailand gif van een spugende cobra in zijn ogen had gekregen. Hij kwam er goed vanaf, doordat hij het gif meteen kon wegspoelen met water. Het bracht hem op het idee om onderzoek te doen naar het verschil in oogirritatie tussen het gif van spugende en niet-spugende cobra’s.
Extra pijnlijk gif
De studenten testten zeventien verschillende soorten gif van spugende cobra’s, niet-spugende cobra’s en aanverwante soorten op het membraan van kippenembryo’s. Dat is een veelgebruikt model om oogirritatie te testen. Uit de tests bleek dat het gif van alle spugende cobra’s en van enkele niet-spugende cobra’s verhoogde oogirritatie tot gevolg heeft.
De bevindingen bleken een aanvulling op onderzoek dat tegelijkertijd werd uitgevoerd bij de Liverpool School of Tropical Medicine (LSTM), bij een onderzoeksgroep waarmee hoogleraar Richardson samenwerkte. Het team onder leiding van professor Casewell van LSTM testte de gifstoffen op pijn en ontdekte dat het gif van spugende cobra’s extra pijnlijk is. Nader onderzoek toonde aan dat dit wordt veroorzaakt door de grotere hoeveelheid van de stof PLA2 in het gif van spugende cobra’s. PLA2 werkt versterkend op de reeds aanwezige giftige stoffen die in alle cobra's worden aangetroffen.
Co-evolutie met menselijke voorouders
Op de vraag waarom sommige cobra’s zijn gaan spugen, wordt in de publicatie gesuggereerd dat het spuuggedrag is ontwikkeld tijdens de opkomst van tweebenige homininen – de voorouders van mensen, chimpansees en bonobo’s. Dat gebeurde zo’n 7 miljoen jaar geleden in Afrika en later ook in Azië, toen Homo erectus daar ongeveer 2,5 miljoen jaar geleden arriveerde.
Van mensachtige primaten is bekend dat ze takken en stenen gebruikten om een slang te doden. Door zich op te richten en te spugen kon een cobra een grotere afstand overbruggen, tot wel 2,5 meter, en gerichter op de ogen mikken. Het extra pijnlijke gif in de ogen van de belager gaf de cobra tijd om zichzelf in veiligheid te brengen.
Het artikel is op 22 januari verschenen in Science.
Headerafbeelding: spugende cobra Naja mossambica (door: Wolfgang Würster)