Jelle van Buuren bij VICE over het probleem met complottheorieën en een QAnon-verbod
Jelle van Buuren, universitair docent bij het Institute of Security and Global Affairs, was te gast bij VICE om het nut van het recente QAnon-verbod te bespreken.
QAnon is een Amerikaanse complottheorie, gelanceerd op het internet in 2015 door een zekere Q. De theorie houdt in dat Hillary Clinton en consorten vanuit een pizzarestaurant een wereldwijd netwerk van satanistische kinderverkrachters zouden runnen en dat Donald Trump de enige is die hen kan stoppen. Facebook heeft onlangs besloten om alles wat met QAnon te maken heeft te verbieden, net als Twitter. Maar is QAnon eigenlijk wel een uit Amerika overgewaaide gril, en heeft het facebookverbod zin?
Van Buuren legt uit dat het idee van een verborgen elite-pedonetwerk veel ouder is dan 2008: ‘Verhalen over kwaadwillenden die kinderen misbruiken, al dan niet met satanische rituelen en het drinken van bloed, gaan terug tot de Bijbel’. In het boek Europe’s Inner Demons van Norman Cohn in 1977 worden tal historische voorbeelden gegeven waarin dit thema naar boven komt en dit soort verhalen worden al eeuwenlang verteld, zegt Van Buuren: ‘Er bestonden fantasieën over heksen die kinderen ritueel zouden slachten. Het zit ergens in het collectieve onderbewuste.’
Symbolisch aspect
De opleving van zulke theorieën komt vaak voort uit de tijdsgeest, zegt Van Buuren: ‘Je ziet vaak dat het extra in de aandacht komt als er veel angst is over een losgeslagen moraal of een snel veranderende samenleving.’
Het satanistische pedo-netwerk is ergens symbolisch: ‘De elites worden symbool gemaakt van meer vrijzinnige of liberale ideeën over rolpatronen, en kindermisbruik wordt er een symbool van dat het volkomen, helemaal de verkeerde kant op gaat met de wereld.’. Maar dit betekent niet dat de aanhangers zich alleen maar poëtisch proberen te uiten, legt Van Buuren uit: ‘Ze geloven er misschien wel oprecht in, maar het is ook een metafoor. Het is juist de combinatie die de voortdurende aantrekkingskracht van dit soort verhalen verklaart. De allerergste angsten worden aangeboord: kinderen zijn het symbool van het kwetsbare dat beschermd moet worden.’
Een Facebook-ban gaat dan ook niet het einde inleiden van het geloof in satanische pedofielen-netwerken. Maar misschien is oer-Hollandse paranoia nog wel veel verontrustender dan een Amerikaanse complottheorie.
Lees hier het volledige artikel
Jelle van Buuren is universitair docent aan de Universiteit Leiden - Institute of Security and Global Affairs. Zijn onderzoeksinteresses liggen onder andere in de Europese politiesamenwerking, samenwerking van inlichtingen en grensbeheer. In zijn huidige onderzoek gaat hij in op de vraag welke rol complotdenken speelt in processen van delegitimisering.