Robert Zwijnenberg: ‘Praat niet eindeloos, maar durf je handen vuil te maken’
Rob Zwijnenberg, hoogleraar Interactie tussen Kunst en Wetenschap, probeert zijn studenten met gewaagde experimenten te laten nadenken over maatschappelijke vraagstukken. “Mensen met wie ik goed omga binnen de natuurwetenschappen zeggen tegen me: Rob, wij bedenken oplossingen, jij bedenkt problemen. Dat hebben ze heel erg goed gezien.”
Zwijnenberg houdt zich bezig met “de urgentie en relevantie van kunst binnen zowel publieke als academische discussies over wetenschap”. Hij focust zich vooral op biotechnologie en de ethische vragen die het veranderen van leven op moleculair niveau oproept. Denk aan genetische manipulatie, zoals klonen, omgaan met embryo’s of het kweken van kunstmatige organen. Maar ook aan abortus of euthanasie.
Zijn onderzoek zou je niet direct bij de geesteswetenschappen verwachten, maar volgens Zwijnenberg is dat juist de plek om de maatschappelijke, ethische en politieke kwesties die aan dit soort onderwerpen kleven te bespreken. Een voorbeeld: “Willen we net zoals Denemarken een samenleving vrij van het syndroom van Down? Daar is de NIP-test, die vrouwen tijdens de zwangerschap kunnen laten doen, verplicht. Dat vind ik nou typisch het domein van de geesteswetenschappen.” Want het gevolg is volgens hem een samenleving waarin iedereen die een kind met Down heeft veroordeeld kan worden om die keuze.
Je handen vuilmaken
Zwijnenberg probeert alle kanten van dit soort discussies te onderzoeken. “Uiteindelijk moet je je handen ook vuil maken, hè.” Dat doet hij door met studenten – “de beleidsmakers van de toekomst” – en kunstenaars het laboratorium in te gaan. “Ik gaf een keer een cursus ‘Van wie is het leven?’ We hebben toen met een bio-kunstenaar bevruchte fazanteieren geïnjecteerd met gif. Dat mag, daar zijn geen wettelijke of ethische regels voor. Het doel was: probeer ze te muteren zodat ze drie vleugeltjes of pootjes krijgen. Tot mijn verbazing zetten alle studenten hun spuit erin, ook omdat ze voelden dat het mócht.”
Maar de eieren mochten niet uitkomen. “Want dan is het leven binnen de regels van het lab en daar moet je een vergunning voor hebben.” Dus moesten de embryo’s ‘dood’. Dat kon op diverse manieren. De week erna kregen sommigen een buisje met de verbrande as van hun embryo. “Maar toen zaten we in een normaal klaslokaal en vroegen we: wat heb je nou eigenlijk gedaan? En wat zijn je eigen grenzen hierin? Toen kwamen ook de emoties los; huilen!” Dan krijg je precies de discussies waar hij vindt dat het om gaat. “Je kunt eindeloos met een pilsje in het café erover praten, dit is hands on ethiek die studenten toch echt met hun neus op de feiten duwt zodat ze er lichamelijk en materieel bij betrokken zijn. Uiteindelijk moet je een keus maken die altijd een combinatie is van je eigen gevoelens en rationele overwegingen.”
Waar zijn de bankjes?
Tot zover Zwijnenbergs reikwijdte binnen de academische wereld. Daarbuiten vindt hij dat de geesteswetenschappen nog wel flink aan de bak moet. Mede daarom leidt hij namens de Faculteit Geesteswetenschappen het project ‘De stad in’, dat onderdeel is van City of Science, de jaarlijkse wetenschapshoofdstad van Europa. In 2022 is dat Leiden. “De inzet is om te laten zien waarom de geesteswetenschappen relevant zijn voor een stad. Het thema is de openbare ruimte, wat die eigenlijk is en hoe die in de literatuur en de kunst verbeeld is. Je ziet vercommercialisering, juridisering, daar is veel over geschreven door geesteswetenschappers. Denk bijvoorbeeld aan het openbaar debat: ik las in de krant dat er steeds minder bankjes zijn. Dat is belangrijk voor democratie, inclusiviteit, etcetera. Dat je naast elkaar kunt zitten en met elkaar in debat kunt gaan.”
Initiatieven zoals City of Science kunnen de relevantie van de geesteswetenschappen laten zien, vindt hij. “Dat je ertoe doet als geesteswetenschappen en dat het in deze wereld niet alleen gaat over oplossingen maar ook hoe we ons bewegen in deze wereld en die ervaren. En dat is precies het domein van de geesteswetenschappen.”
Rob Zwijnenberg over ethiek en biotechnologie | Wij zijn Geesteswetenschappen
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website of