Proactieve persoonlijkheid heeft sterker waak-slaapritme
Proactieve zebravissen blijken een veel sterker waak-slaapritme te hebben dan reactieve vissen. Bij de meest reactieve vissen blijkt een ritme zelfs compleet te ontbreken. Dat blijkt uit onderzoek van Leidse biologen, in december 2018 gepubliceerd in het blad BMC Biology.
De ene vis is de andere niet
Net als mensen zijn dieren in te delen in persoonlijkheidstypes. Zo kunnen biologen voor zebravissen met gestandaardiseerde testen bijvoorbeeld vaststellen of die proactief of reactief zijn. Proactieve vissen zijn agressiever, nemen meer risico en nemen sneller routinegedrag aan. Reactieve vissen zijn verlegen, nemen minder risico en zijn flexibeler.
Ritme vergroot overlevingskans
Het is bekend dat deze types gepaard gaan met allerlei andere kenmerken, bijvoorbeeld hoe de dieren zich gedragen bij verschillende temperaturen. De Leidse groep wilde weten of de werking van de biologische klok bij de verschillende typen anders in elkaar stak. Een robuust 24-uurs ritme helpt een dier goed te functioneren. Zonder goed ritme is een organisme doorgaans vatbaarder voor allerlei ziekten. Andersom geldt het ook: het ontbreken van een robuust ritme is vaak een symptoom van een bepaalde aandoening.
Verschil in genen
De biologen, waaronder Christian Tudorache, Hans Slabbekoorn, Herman Spaink en Marcel Schaaf, werkten samen met de groep van Joke Meijer van het LUMC. Ze toonden allereerst aan dat allerlei genen die te maken hebben met de biologische klok bij de twee persoonlijkheidstypen van zebravis verschillend tot expressie komen. Ze vonden een opmerkelijke variatie tussen vissen in hoe de expressie van klokgenen stijg en daalt gedurende de tijd. De genexpressie hield daarbij gelijke tred met activiteit en de gehaltes cortisol en melatonine, hormonen waarvan bekend is dat ze een belangrijke rol spelen in het slaap-waakritme. De expressie van klokgenen vertoonde bij de proactieve vissen een robuuste ritmiek met grote verschillen, terwijl bij de meest reactieve vissen nauwelijks een ritmiek vast te stellen was.
Dit patroon werd bevestigd toen de vissen continu aan licht werden blootgesteld, en aan de hand daarvan dus niet meer konden vaststellen of het dag of nacht was. Hierbij veranderde de ritmiek van de proactieve vissen sterk; de ritmiek van de reactieve vissen bleef ongewijzigd.
‘Het werd aangenomen dat het missen van ritmiek een aandoening is, maar het is een spontaan voorkomend fenomeen.'
Gebrek aan ritmiek geen aandoening
De resultaten werpen een nieuw licht op de biologische klok, aldus de onderzoekers: er kan een grote variatie in ritmiek bestaan tussen individuen binnen een populatie. De geobserveerde verbanden tussen een proactief dan wel reactief persoonlijkheidstype en ritmiek suggereert dat deze een integraal onderdeel is van deze gedragsstijlen. En dat is opvallend, zegt hoofdauteur Christian Tudorache. ‘Het werd aangenomen dat het missen van ritmiek een aandoening is, maar het is een spontaan voorkomend fenomeen. Dit inzicht kan helpen in de ‘personalised medicine’: verschillende persoonlijkheidstypes zijn verschillend vatbaar voor ziektes.
Het nut van geen ritmiek
Maar wat is het evolutionair nut van het niet hebben van geen ritmiek? ‘Het is goed om in een populatie variatie in persoonlijkheidstypes te hebben’, aldus Tudorache. ‘Een homogene groep kan minder flexibel reageren op externe omstandigheden, bijvoorbeeld op roofdieren of een tekort aan voedsel. In het geval van ritmiek is onze hypothese dat proactieve typen nogal rigide en inflexibel zijn bij veranderingen. Wellicht hangt het missen van een ritmiek samen met meer flexibiliteit. Die eigenschap heeft een populatie natuurlijk ook hard nodig om te kunnen reageren op wisselende omstandigheden.’
Publicatie
Tudorache et al. BMC Biology (2018) 16:148 https://doi.org/10.1186/s12915-018-0618-0