Eindelijk een boek over Boerhaave de botanicus
Van Herman Boerhaave (1668 - 1738) is algemeen bekend dat hij een toegewijd arts en scheikundige was. Zijn betekenis voor de plantkunde was echter veel minder goed gedocumenteerd, vond Margreet Wesseling. En dus schreef zij een boek over botanicus Boerhaave ter gelegenheid van zijn 350ste geboortedag op 31 december.
Je hebt ijverige mensen en je hebt Herman Boerhaave. Aan de Universiteit Leiden bekleedde hij maar liefst drie van de vijf leerstoelen van de medische faculteit, was hij rector magnificus en werd hij daarnaast door zijn studenten geprezen als begenadigd docent. Bovendien draaide hij als arts overuren om de Leidse bevolking gezond te houden, en was hij ook nog eens scheikundige. Dat alles werd keurig genoteerd in verschillende biografieën.
Een onderbelichte kant van alleskunner Boerhaave
Eén belangrijk onderdeel van zijn leven bleef echter sterk onderbelicht, meende schrijfster Margreet Wesseling: zijn belangrijke bijdrage aan de botanie. Goed, veel mensen weten best dat hij directeur was van de Hortus botanicus, maar hoe hij die functie bekleedde bleef grotendeels in nevelen gehuld. ‘De auteurs waren zelf vaak artsen,’ zegt Wesseling. ‘Daardoor gaven ze weliswaar een heel goed beeld van zijn bijdrage aan de medische wetenschap, maar kreeg zijn interesse in planten en bomen vaak minder aandacht.’
Tot nu toe dus. In haar boek Boerhaave Botanicus (te koop vanaf 20 december) beschrijft Wesseling – zelf biologe en Leids alumna – die onderbelichte kant van alleskunner Boerhaave. Het was een project waar ze aanvankelijk ‘min of meer toevallig’ aan begon, maar dat gaandeweg steeds meer weg kreeg van een missie. ‘Hoe meer ik las, hoe meer ik door hem gegrepen werd. Potverdorie, die man moet dag en nacht bezig zijn geweest om al zijn taken uit te voeren! Mijn nieuwsgierigheid werd langzaam bewondering. Ik ging beseffen dat deze man een botanische biografie verdient.’
Bereisder en zachter dan verwacht
Wesselings zoektocht leverde interessante weetjes op, die soms indruisen tegen het beeld dat men van Boerhaave heeft. Zo wordt van Boerhaave gezegd dat hij een ontzettende huismus was, en dat hij de stad Leiden het liefst zo min mogelijk verliet. In zijn relatief onbekende zaaiboeken ontdekte Wesseling echter dat hij onder meer een margrietsoort plukte ex ericeto Bredano [uit de heidevelden van Breda, red.]. Daarbij stak hij het Hollands Diep over, want bij de veerpont van Moerdijk nam hij moerasjacobskruiskruid mee, ‘met blad gezaagd als van de wilg’. Boerhaave was dus wat bereisder dan men vaak suggereert.
Ook ontdekte Wesseling een onverwacht zachte kant van Boerhaave. De doorgaans nogal zakelijke wetenschapper – die zelfs de dood van drie van zijn kinderen onvermeld liet in zijn briefwisselingen met zijn botanische vrienden – bleek bijvoorbeeld ontzettend teder te kunnen schrijven over de Oostenrijkse alpenroos die hij op zijn landgoed Oud-Poelgeest in Oegstgeest zaaide. Hij had het struikje op een aarden heuveltje geplant, ‘aan alle kanten omringd door andere Oostenrijkse planten waartussen hij opgewekt de tijd leek door te brengen'. Boerhaave was dan ook ernstig in mineur toen het bergplantje het niet bleek te halen in het vlakke Nederland. ‘Ik weet niet wat voor droevigs Ledon alpinum heeft, telkens wanneer hij buiten zijn vaderland ijverig wordt gekweekt,’ schrijft de botanicus vertwijfeld.
'Dan val ik voor zo'n man'
‘Voordat ik aan deze zoektocht begon, vond ik alle aandacht voor Boerhaave een beetje overdreven,’ zegt Wesseling. ‘Al die loftuitingen kunnen toch onmogelijk allemaal terecht zijn, dacht ik. Maar dan heb je ineens al die zaailijsten voor je liggen in zijn handschrift. En dan zie je dat hij maar blijft planten, ondanks dat een groot deel van de uitheemse planten in zijn tuin snel dood gaat. Dan val ik voor zo’n man. Klinkt dat te romantisch? Nou ja, dat is dan maar zo.’
Tekst: Merijn van Nuland
Hoofdafbeelding: landgoed Oud-Poelgeest (fotograaf: Saishiva via Wikipedia)
Mail de redactie
Bezoek de tentoonstelling in Rijksmuseum Boerhaave
Ook Rijksmuseum Boerhaave besteedt de nodige aandacht aan de 350ste verjaardag van zijn naamgever. In de tentoonstelling Herman Boerhaave en de gouden eeuw van de wetenschap staat fake news avant la lettre centraal. Boerhaave streed in zijn tijd al tegen nepnieuws, bijvoorbeeld tegen de veelgehoorde opvatting dat het lichaam wordt geregeerd door de verhouding zuren en zouten. De tentoonstelling is nog te zien t/m 1 september 2019.