‘Het recht is nooit zwart-wit’
Een jurist moet rechtsregels toepassen in een wereld die complex of zelfs chaotisch is. Legitieme belangen botsen, juristen zorgen in verschillende rollen dat daarin de balans wordt gevonden. Dat leerden 1000 eerstejaarsstudenten rechten en criminologie tijdens de facultaire introductieweek.
De studenten woonden een interactieve gastlezing bij over gaswinning, vakkundig geleid door hoogleraar staats- en bestuursrecht prof. mr. Willemien den Ouden. Zij was erin geslaagd drie belangrijke partijen in het gasdossier op 6 september 2016 bij elkaar te brengen in de Stadsgehoorzaal. Zo konden de kersverse studenten uit de eerste hand kennismaken met een van de meest complexe dossiers uit de Nederlandse bestuursrechtspraktijk en kregen ze een goed beeld van de verschillende rollen die juristen op zich nemen.
Grijstinten
Recht is niet een keuze tussen zwart en wit, zo leerden de studenten, maar een tastend zoeken in grijstinten. De commotie rond de gaswinning in Groningen illustreert dat bij uitstek. Tegenover de aardbevingen en de schade, angst en terechte woede bij de Groningers staat immers het zwaarwegende belang van de leveringszekerheid. Heel Nederland is ingesteld op het Groningse gas; als er straks een strenge winter voor de deur staat moet de kachel wel blijven branden. Drie gastsprekers vertelden over hun sleutelrol in de juridische strijd om het gas: mr. Jewan de Goede, advocaat van de Groninger Bodembeweging, zijn tegenspeler mr. Hans Besselink die de Nederlandse Staat vertegenwoordigt en prof. mr. Thijs Drupsteen, die namens de Raad van State in 2015 met een geruchtmakende uitspraak een gaswinningsbesluit van minister Kamp voor een deel schorste.
Rijdende trein
Hans Besselink, verbonden aan het kantoor van de landsadvocaat: Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn, ziet zichzelf als wegbereider van democratisch genomen besluiten. ‘Een minister wil bijvoorbeeld een weg verbreden, een nieuw natuurgebied aanleggen of een bepaalde hoeveelheid gas winnen en de Kamer heeft daarmee ingestemd. Vervolgens wordt alles in het werk gesteld om dat besluit ook echt uit te voeren. Ik help daarbij.’ De inzet van minister Kamp van Economische Zaken is niet om coûte que coûte zo veel mogelijk gas uit de Groningse bodem te halen, verwoordt Besselink het standpunt van zijn cliënt. ‘Ook de minister is erg geschrokken van de eerste ernstige aardbeving in 2012. Inmiddels heeft hij de hoeveelheid gas die gewonnen wordt ten opzichte van 2013 gehalveerd . Maar we kunnen er niet zo maar mee stoppen, we zijn van het gas afhankelijk geworden. Het is een rijdende trein.’
Noodrem
De minister mag dan vinden dat er inmiddels een aanvaardbaar winningsniveau is bereikt, stelt Jewan de Goede, Groningers leven nog elke dag met onzekerheid. Zal er vannacht een stuk uit het plafond vallen in het bed van mijn slapende kind? Komt er ooit een echt massieve aardbeving die half Groningen in puin legt? ‘Ook de Groningers vinden niet dat de gaswinning naar 0 moet, maar de vraag is of we met z’n allen hard genoeg aan de noodrem trekken.’ Daarbij komt dat de vraag hoeveel gas we nu écht nodig hebben nog onbeantwoord is, zegt De Goede. Deskundigen spreken elkaar tegen en tijdens de rechtszaak is geen inzage gegeven in de contracten die de omvang van leveringsverplichtingen kunnen concretiseren. Als raadsman van gedupeerde Groningers ziet De Goede het als zijn rol om hen nuchter en pragmatisch bij te staan. ‘Niet alleen in de rechtszaal maar ook daarbuiten. Ik wil hun belangen helder verwoorden en ervoor zorgen dat het recht zo goed mogelijk wordt toegepast.’
Levenslessen van een staatsraad
Wanneer (gepensioneerd) staatsraad Thijs Drupsteen aan het woord komt, kun je in de afgeladen Stadsgehoorzaal een speld horen vallen. Hij heeft dan ook niet alleen een indrukwekkende staat van dienst, maar deelt tevens wijze en welkome levenslessen: ‘Als je tijdens je studie verliefd wordt, neem daar dan de tijd voor. Lig gerust eens tot drie uur in je bed want later kan het niet meer. Zoek een groepje hardwerkende medestudenten, dan worden de colleges gezelliger. Weet je nog niet wat je wilt? Dat wist ik ook nooit, de vraag werd gewoon steeds minder urgent.’ Staatsraad willen worden heeft bijvoorbeeld geen zin, vertelt Drupsteen. Je moet voor die functie gevraagd worden. ‘Ik heb geluk gehad en werd steeds gevraagd voor interessante functies. Als jij ook geluk hebt, omarm het dan.’
‘Ietsje meer collegegeld’
Voorwaarde voor een goede rechtszitting is dat beide partijen zich gehoord en fair behandeld voelen, is de ervaring van Drupsteen. ‘Je moet niet te afstandelijk zijn, er kan best eens een grapje af. Als beide partijen maar vertrouwen hebben in jou en de manier waarop je het recht toepast. Ook voor de verliezer moet het vonnis aanvaardbaar zijn.’ Drupsteen kreeg veel bijval toen hij in 2015 namens de Raad van State bepaalde dat er een prioritering in de gaswinning moest worden aangebracht en dat het zwaar getroffen Loppersum zo veel mogelijk moest worden ontzien. ‘Het was duidelijk dat er iets moest gebeuren voor de Groningers’, aldus de staatsraad. ‘Zij worden opgezadeld met grote problemen, terwijl Nederland met het aardgas miljarden verdient.’ Want geld is een derde belang in dit ingewikkelde dossier; de begroting van de Nederlandse Staat rust zwaar op de aardgasbaten. ‘Het kan dus zijn dat als de gaswinning omlaag gaat, jullie ietsje meer collegegeld moeten betalen’, houdt Drupsteen de studenten voor. ‘Hebben jullie dat voor de Groningers over?’
Bestuursrecht gaat over het afwegen van belangen, hebben de eerstejaars deze inspirerende middag gezien. Rechtsregels zijn daarin instrumenten, maar morele overwegingen spelen een minstens zo belangrijke rol. Over een jaar of zes kunnen ze zelf als jurist beleid maken, cliënten vertegenwoordigen, de balans doen doorslaan of één van talloze andere rollen kiezen. De wereld ligt voor hen open.