De paradox van het delen

01 februari 2012

Als meningen zich via internet steeds sneller, verder en efficiënter verspreiden, waarom vinden we dan op den duur niet allemaal hetzelfde? Econofysicus Diego Garlaschelli en collega's publiceerden een verklaring.

Mannen met baarden — *Mannen die hun baard laten groeien, een collectief sociaal verschijnsel, waaraan ook de Britse prins William ten prooi is gevallen.*

Kattenfilmpjes op YouTube

De internetbubble, hoge rentes voor Italië, geinige Youtube-kattenfilmpjes en de verrassende terugkeer van de mannenbaard. Je kunt het modegrillen noemen, hypes, of memen, maar Diego Garlaschelli van het Lorentz Instituut voor Theoretische Natuurkunde heeft het liever over ‘collectieve sociale verschijnselen’.

Garlaschelli’s onderzoeksgroep Econofysica houdt zich bezig met complexe systemen buiten de traditionele natuurkunde. ‘Modellen en theorieën uit de natuurkunde werken ook vaak op complexe systemen in de economie, biologie, en sociale wetenschappen’, zegt Garlaschelli. Neem bijvoorbeeld de manier waarop meningen zich als een virus verspreiden door netwerken van sociale contacten, dat schreeuwt gewoon om een natuurkundige aanpak.

Basisaannamen

Een van de modellen voor dit verschijnsel gaat uit van drie basisaannamen. 1: Mensen in je sociale netwerk beïnvloeden je mening. 2. Dat geldt vooral voor mensen met wie je veel andere meningen gemeen hebt, maar… 3. Alleen als hun mening niet al te ver van je eigen mening afstaat.

Paradox

Gek genoeg leidt dit model tot een paradox. ‘Als mensen op steeds meer manieren hun meningen uitwisselen, zoals nu gebeurt met internet, zou je verwachten dat de diversiteit in meningen afneemt’, zegt Garlaschelli. De praktijk is anders: het moment dat iedereen het roerend met elkaar eens is, lijkt verder weg dan ooit.

In een computerversie van het model komt de paradox nog scherper aan het licht: zo’n model begint met duizenden virtuele mensen met willekeurige meningen, die elkaar vervolgens via een netwerk van sociale contacten beïnvloeden.

Weg met het badwater

‘In zo’n model krijg je inderdaad collectieve sociale verschijnselen te zien, maar op de lange termijn zie je ook convergentie: iedereen vindt hetzelfde’, zegt Garlaschelli. Dat is weliswaar te voorkomen met een minder sterke sociale-beïnvloedingsparameter, maar dan gaan ook de collectieve verschijnselen met het badwater mee. Ergens klopt er iets niet.

Zilvergrijs — *Nog een collectief sociaal verschijnsel: (zilver)grijs is wereldwijd de favoriete kleur voor een auto, ook in Nederland.*

Realistische data

In het vakblad PNAS leggen Garlaschelli en collega’s de vinger op de zere plek, door eens een keer niet met willekeurige beginwaarden te beginnen zoals bij computermodellen gebruikelijk is. Het model blijkt wél goed te werken met realistische data, namelijk de antwoorden van de Eurobarometer, een opinie-onderzoek onder ruim dertienduizend Europeanen over allerlei onderwerpen, van kernenergie tot toerisme.

Zuilen

Blijkbaar, is de conclusie, schuilt in echte mensenmeningen een cruciale structuur. Mensen die sterk vóór kernenergie zijn, zijn nogal eens tegen subsidie voor zonne-energie. Zulke verbanden leiden tot verschillende clusters van meningen, een soort ‘zuilen’, die wel modeverschijnselen kunnen uitwisselen, maar nooit met elkaar samensmelten. ‘De verborgen structuur van onze meningen’, zegt Garlaschelli, ‘lijkt bijna wel op maat gemaakt, ‘voor collectieve sociale verschijnselen, maar ook voor diversiteit op de lange duur.’

Luca Valori, Francesco Picciolo, Agnes E. Allansdottir, Diego Garlaschelli, ‘Reconciling long-term cultural diversity and short-term collective social behavior’, Proceedings of the National Academies of Sciences, 10 januari 2012