Tijdreizen met Clusius

Vijfhonderd jaar Charles de l'Écluse

Op 19 februari 2026 is het vijfhonderd jaar geleden dat plantkundige Carolus Clusius geboren werd. In deze reeks colleges maakt u kennis met de plant als tijdreiziger: bollen en zaden als tijdscapsules, botanische prenten bewaren de bloeiende planten door de eeuwen heen. En soms helpen planten om iemand het tijdelijke met het eeuwige te laten verwisselen.

Het enige bekende geschilderde portret van Clusius, gemaakt in 1585 toen Clusius in Wenen verbleef. — Carolus Clusius, 1585, Wenen. Bron: Wikimedia Commons.

Onderwerpen van de colleges

College 1: Geur en gif

In de jaren dat plantenkenner Clusius zich met serieuze studie naar planten bezighield, waren er anderen die planten voor duisterder of vluchtiger gebruik inzetten. Wat te denken van onzichtbare inkt voor spionagedoeleinden, verleidelijke geuren, gif? Nadine Akkerman onthult duister plantengebruik van vijfhonderd jaar geleden.

Nadine Akkerman is Hoogleraar Vroegmoderne Literatuur en Cultuur aan het Leiden University Centre for the Arts in Society (LUCAS).

College 2: De werkkleding van Clusius en Clutius

Wat voor werkkleren droeg men in de pas gestichte Hortus? Dat hing af van welk werk men er deed. Kledinghistorica Geeske Kruseman reconstrueert de kleding van Clusius en Clutius, alias de arts, botanicus en professor Charles de l'Écluse en de apotheker, botanicus en kruidenkweker Dirck Cluyt. Als Clusius college gaf moest hij zijn tabbaard (Latijn: toga) dragen, en als Cluyt eigenhandig plantte en wiedde kon dat het best in een hemdrock of een kiel. Tussen die twee uitersten droegen zowel de arts als de apotheker het nette herenpak bestaande uit wambuis en kniebroek. De lezing illustreert al deze begrippen met historische afbeeldingen, aangevuld met uitleg over materialen en constructie, en met enkele reconstructies van kledingstukken om te bekijken, te voelen, en te passen.

College 3: Botanische kunst voor Clusius

Rondom de Clusiustuin van de Leidse Hortus zijn twaalf afbeeldingen te zien afkomstig uit de ‘Libri picturati’. Clusius, toen werkzaam in Vlaanderen en pas jaren later directeur van de Hortus, heeft de tekenaars vermoedelijk geadviseerd en de aquarellen van aantekeningen voorzien. Wie rond de Clusiustuin wandelt - de route maakt deel uit van het Singelpark - kan de afbeeldingen bewonderen zonder de tuin te betreden. Al zijn bezoekers natuurlijk van harte welkom. De Biblioteka Jagiellońska te Kraków (Krakau) bewaart deze verzameling van meer dan 1.400 originele aquarellen en enkele schetsen, voornamelijk van planten. Ze zijn gemaakt in opdracht van plantenliefhebber Karel van Sint Omaars (1533-1569), later gebonden in 13 delen en pas eind vorige eeuw weer bestudeerd. Een internationaal team van onderzoekers publiceerde in 2008 het boek ‘Drawn After Nature’, met alle afbeeldingen en de resultaten van dit onderzoek. Gerda van Uffelen vertelt over de historie van en het onderzoek naar deze afbeeldingen.

College 4: De bollen van Clusius

Al voor Carolus Clusius in de Leidse Hortus aan het werk ging stuurde hij al een pakket met 251 zaden, bollen en knollen naar Leiden op. In dat pakket onder meer enkele tulpen. Oud-Hortulana Carla Teune heeft eigenhandig minstens honderdvijftigduizend bollen en knollen in de Hortus geplant en weet veel van de herkomst en geschiedenis.