Aarden in ontheemding
Migratie in de literatuur
‘Migratie’ is niet alleen maar een rode lap voor politieke polarisatie, maar behoort tot de fundamentele menselijke ervaringen die schrijvers en dichters van oudsher hebben verkend. In dit brede gebied kunnen we slechts enkele sporen trekken. We bespreken vijf recente romans en één animatiefilm, gebaseerd op een striproman, waarin migratie en ‘migrant zijn’ op intrigerende wijze zijn verbeeld (zie de titels verderop).
Onze aandacht gaat uiteraard uit naar motieven zoals het verlies van het land van herkomst (The Inheritance of Loss luidt een prachtige titel van Kiran Desai), overlevingsstrategieën, de botsing van culturen of het zoeken naar identiteit. Maar bij de selectie van deze werken gaf de verrassende literaire vorm de doorslag: de lezer wordt uitgedaagd met fragmentarische, essayistische of labyrinthische verhaallijnen, en soms meegesleurd in een draaikolk van personages, perspectieven, plaatsen, tijden, culturen en identiteiten. Hoe dragen die verteltechnieken bij aan het verbeelden van de impact of de ervaring van migratie? Ook de nadrukkelijke verwijzingen naar de wereldliteratuur en bespiegelingen over het schrijven zetten aan tot nadenken, over hoe auteurs of hun vertellers zich ‘in-schrijven’ in de (wereld)literatuur, aarding zoeken. Daarbij getuigen ook humor (soms), satire (vaak) en scherpzinnige analyses (bijna altijd) van de eigenzinnigheid waarmee deze auteurs de literatuur gebruiken als instrument voor reflectie op ‘migratie’ in onze tijd.
De gekozen boeken zijn niet de lichtste. Maar ze zijn niet voor niets bekroond en door vele lezers verslonden. Ze lenen zich ook geweldig voor discussie. Mocht u niet aan zoveel lezen toekomen: beschouw de colleges gerust als smaakmakers.
Onderwerpen van de colleges
College 1
Inleiding: over migratie, reizen, ontheemding, veerkracht en kruisbestuiving van culturen als oeroude en zeer actuele thema’s in de literatuur
College 2
Over het zoeken naar een taal: Ocean Vuong, Op aarde schitteren we even
College 3
Identiteit èn roman als labyrinth: Mohamed Mboukar Sarr, De diepst verborgen herinnering van de mens
College 4
Ondergronds Europa en literatuur als shelter: Safae El Khanoussi, Oroppa
College 5
(Een week zonder voorbereiding voor u) Migratie in een stripverhaal: we bekijken Marjane Satrapi’s animatiefilm Persepolis
College 6
Het land van herkomst in afstandsbesturing: Kiran Desai, De eenzaamheid van Sonia en Sunny
College 7
De weg naar binnen: Marguerite Yourcenar, Hermetisch zwart
Docent
Prof. dr. Liesbeth Korthals Altes
Prof.dr. Liesbeth Korthals Altes is emeritus hoogleraar algemene literatuurwetenschap en moderne Franse letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Praktische informatie
Data, tijden, locatie
7 donderdagen
5, 12, 19, 26 februari
5, 12, 19 maart 2026
10.15 - 13.00
Leiden, vermoedelijk in het Herta Mohrgebouw.
Werkvorm
2 uur hoorcollege met uiteraard mogelijkheid tot vragen, gevolgd door een half uur discussie met de groep. Wie wil kan de discussie overslaan en rond 12.30 vertrekken.
Wat verwacht de docent van de deelnemers?
Per week ca. 4 uur leestijd.
U bent welkom om gewoon naar de colleges te luisteren. Voelt u zich niet verplicht om alle werken te lezen. Per week zullen er uit ieder werk fragmenten worden opgegeven. De aangegeven vier uur leestijd zijn van toepassing op het lezen van deze fragmenten. Alle romans van begin tot eind lezen vergt uiteraard meer tijd.
Deze cursus is bedoeld voor wie graag literatuur leest, maar ook bijvoorbeeld de cultuur- en wetenschapsbijlagen van een landelijke krant, en daarbij verdieping zoekt.
Bij de verdiepingsliteratuur zit vast een enkel Engelstalig artikel, maar dat is slechts aanbevolen lectuur.
Doel van het college
- plezier in ‘close reading’ en verdieping van de leeservaring
- reflectie, aan de hand van literatuur, over de complexe ervaring van migratie, de positie van ‘migrantenauteurs’ en ‘migrantenliteratuur’, maar ook over dergelijke etiketten zelf
- het versterken van het vermogen om literaire vormen (genrekeuzes, vertelwijzen, plotstructuur, metaforen...), thema’s en schrijversstrategieën waar te nemen en te duiden
- reflectie op onze eigen wijze van lezen, interpreteren en waarderen
Mocht u een aantal van de titels al hebben gelezen, dan is dat alleen maar een voordeel.
Studiemateriaal
Primaire literatuur:
Ocean Vuong, Op aarde schitteren we even. Amsterdam: Hollands Diep, 2019. Vertaald door Johannes Jonkers (orig.: On earth we're briefly gorgeous, New York: Penguin Press, 2019)
Mohamed Mboukar Sarr, De diepst verborgen herinnering van de mens. Amsterdam : Uitgeverij Atlas Contact, 2022. Vertaald door Jelle Noorman (orig.: La plus secrète mémoire des hommes, Paris : Éditions Philippe Rey, 2021)
Safae El Khanoussi, Oroppa, Amsterdam: Uitgeverij Pluim, 2024
Marjane Satrapi, Persepolis (2008; regisseurs: Marjane Satrapi, Vincent Paronnaud, script Marjane Satrapi), de animatiefilm op basis van Satrapi’s gelijknamige striproman: een uitstapje naar een ander genre. NB: onder voorbehoud (als de film verkrijgbaar is); anders bespreken we deel 3 van Persepolis
Kiran Desai, De eenzaamheid van Sonia en Sunny, Amsterdam: De Bezige Bij, 2025. Vertaald door Paul van der Lecq en Petra van der Eerden (orig. The Loneliness of Sonia and Sunny, Hogarth, 2025)
Marguerite Yourcenar, Hermetisch zwart. Amsterdam: Atheneaeum - Polak van Gennep, 1971. Vertaald door Jenny Tuin (orig. L’Oeuvre au noir, Paris: Gallimard, 1968)
NB: We bespreken anderstalige romans in Nederlandse vertaling, maar leest u ze gerust in de oorspronkelijke taal.
Syllabus:
In de syllabus vindt u links naar online bronnen, wat punten van aandacht als ‘huiswerk’ en eventueel lastig vindbare artikelen.
Kosten
Colleges € 362,- (incl. koffie/thee).
De literaire teksten zijn niet inbegrepen in de prijs. Omdat het om de volledige teksten van de literaire werken gaat, staat het copyright niet toe dat HOVO dit verspreidt. U wordt verzocht de werken zelf aan te schaffen of te lenen via de openbare bibliotheek.