Spinoza
Een vroege inleiding tot zijn denken (1684)
Zonder enige twijfel is Spinoza een van de grootste filosofen van alle tijden. In Nederland behoort hij tot de canon. Zijn invloed strekt zich uit tot in de huidige tijd. Spinoza is het meest bekend vanwege zijn hoofdwerk, de Ethica. Het gaat over God (de natuur), de geest, de emoties, die ons leven beheersen en de tegenkracht van ons verstand, die ons ‘vrij’ maakt. Daarnaast schreef hij andere werken, waarvan de Tractatus theologico-politicus de belangrijkste is. Spinoza maakte snel indruk, maar er was ook veel kritiek, met name vanwege zijn atheïsme. Hij is een origineel denker en al vroeg – maar ook nu- was er behoefte aan verheldering. Deze gaf met toen door hem in de context van zijn tijd en in het licht van de geschiedenis van de filosofie en wetenschap te plaatsen. Er zijn voorgangers, in oudheid en middeleeuwen, ook al noemt Spinoza deze vaak niet bij name.
Spinoza’s eerste leerling, Abraham Cuffeler, een Haagse advocaat, is één van degenen die Spinoza gegrepen door zijn filosofie hem verdedigde tegen deze kritiek. Hij legt Spinoza uit in zijn boek Een alomvattende filosofie, bestemd voor alle vrij denkende mensen. In dit boek behandelt hij de logica, wiskunde en sterrenkunde en de natuurkunde in het voetspoor van Spinoza. Deze cursus zal laten zien hoe men Cuffelers recent vertaalde boek kan gebruiken om Spinoza beter te begrijpen.
Onderwerpen van de colleges
College 1
Spinoza: overzicht van zijn filosofie en zijn kring van leerlingen.
College 2
De alomvattende filosofie van Abraham Cuffeler.
Achtergrond: Middeleeuwen, Descartes, Comenius.
Te lezen: pp. 10-65.
De logica
College 3
Deel 1 § 1: Begrip en categorie. Spinoza’s monisme.
Te lezen: pp. 67-105.
College 4
Deel 1 § 2: De propositie. Vormen van kennis, bestaansdrang
Te lezen: pp. 106-199.
Vergelijking met Aristoteles, Hobbes en Descartes. Verschil en overeenkomsten met Spinoza
College 5
Deel 1 § 3-5. Methode. Nogmaals God is de natuur. Antwoord aan zijn critici. Aristoteles, premoderne logica en Descartes.
Te lezen: pp. 200-295.
College 6
Deel 2. Wis- en sterrenkunde. Descartes.
College 7
Deel 3. Natuurkunde, Aristoteles, Bacon en Descartes.
Docenten
prof. dr. Egbert Bos
Prof. dr. em. E.P. Bos (1947) was verbonden aan de Faculteit der wijsbegeerte (nu: Instituut der wijsbegeerte) van de Universiteit van Leiden. Hij is specialist van de wijsbegeerte van de latere middeleeuwen.
Prof. dr. Henri Krop
Prof. dr. em. H. Krop (1954) was verbonden aan de Faculteit der wijsbegeerte (nu Erasmus School of philosophy) van de Erasmus universiteit te Rotterdam als universitair (hoofd)docent geschiedenis van de wijsbegeerte en bijzonder hoogleraar Spinoza Studies.
Deelnemers van HOVO over deze docenten
... ze weten heel veel en dat is heerlijk. Daarnaast hebben ze gevoel voor humor.
... beide docenten zijn uitstekend. Zij beheersen niet alleen de materie, maar zijn tevens bevlogen over het onderwerp. Vooral dat laatste voelen de toehoorders en maakt de luisteraar enthousiast.
Praktische informatie
Data, tijden, locatie
7 maandagen
23 februari
2, 9, 16, 23, 30 maart
13 april 2026
11.15-13.00 uur
Werkvorm
Hoorcollege met gelegenheid tot vragen.
Wat verwachten de docenten van de deelnemers?
Thuis 3 uur voorbereiding per bijeenkomst.
Voorkennis van filosofie en van Spinoza in het bijzonder is niet vereist, wel belangstelling voor wijsbegeerte en Spinoza in het bijzonder.
Ter oriëntatie vooraf, niet verplicht: zeer goed en up to date is de Stanford Encyclopedia of Philosophy, het lemma: Spinoza.
Studiemateriaal
Abraham Cuffeler, Een alomvattende filosofie. Denken in het voetspoor van Spinoza. Ingeleid en vertaald door Henri Krop en Egbert Bos. Noordboek (Gorredijk), 2024. 421 pp.
De cursisten ontvangen bij inschrijving een exemplaar van het boek dat tijdens het college zal worden gebruikt. Dit exemplaar kan een week voor aanvang van de cursus worden opgehaald bij het secretariaat van het HOVO, Rapenburg 67-73 (Academiegebouw, kamers B 106 en B 107). Wie het boek niet in die periode kan ophalen, ontvangt het boek tijdens het eerste college. De kosten van het boek zijn inbegrepen in de kosten voor de cursus.
Ter oriëntatie vooraf, niet verplicht: zeer goed en up to date is de Stanford Encyclopedia of Philosophy, het lemma: Spinoza.
De beeldpresentaties van de colleges worden aan de deelnemers achteraf beschikbaar gesteld.
Kosten
Colleges en studiemateriaal € 311,- (incl. koffie/thee in de pauze)