Universiteit Leiden

nl en
Dossier

De anatomische les van Dr Nicolaes Tulp

Nicolaes Tulp (1593-1674) studeerde Geneeskunde in Leiden. Hij volgde college in het Academiegebouw en kreeg anatomieles in de voormalige Faliede Begijnkerk, nu een vleugel van het gebouw ‘de Oude UB’, waar lange tijd het anatomisch theater was gevestigd. Kort na zijn verhuizing naar Amsterdam portretteerde Rembrandt Dr Tulp, die inmiddels zelf anatomieles gaf, samen met zeven chirurgijns van het Amsterdamse Chirurgijnsgilde.

Geneeskundestudent

Tulp, die eigenlijk Claes Pieterszoon heette, studeerde vanaf 1611 in Leiden. Hij kreeg colleges in het Academiegebouw, in de ruimte die nu de Senaatskamer is. Als geneeskundestudent zal Tulp de snijlessen in het anatomisch theater van de universiteit hebben bijgewoond en dat geldt wellicht ook voor Rembrandt aangezien deze anatomielessen openbaar waren. Tulp kreeg ook lessen in de medische tuin van de Hortus botanicus waar hij iets verderop de tulp kon zien bloeien.

Rembrandt, 1632, olieverf op doek, 169,5 x 216,5 cm, Mauritshuis, Den Haag.

Snijles

Rembrandt was pas 25 of 26 jaar toen hij dit levendige groepsportret schilderde. Zeven chirurgijns, opgesteld als een menselijke piramide, kijken gefascineerd naar de snijles van Nicolaes Tulp. Deze vermaarde dokter gaf anatomieles in de Amsterdamse Waag waar lijken van misdadigers werden ontleed in dienst van de wetenschap. Het lijk was van Aris Kindt, toevallig een uit Leiden afkomstige crimineel die in Amsterdam was opgehangen voor diefstal. Rembrandt gaf dit groepsportret een symbolische lading. De bovenste chirurgijn, Frans van Loenen, kijkt naar ons terwijl hij op het lijk wijst. Waarschijnlijk is zijn boodschap: sta stil bij uw sterfelijkheid. Tulp draagt als enige een hoed om te benadrukken dat hij de belangrijkste persoon is.

De anatomische les van Dr Tulp in de tuin van de Oude UB. Foto Marc de Haan

Tulp als handelsmerk

Na zijn promotie in 1614 vertrok de arts naar Amsterdam. Hier liet hij zich op een gegeven moment Tulp noemen want de bloem werd zijn handelsmerk: op het uithangbord bij zijn huis aan de Keizersgracht en op zijn koets prijkte een tulp. In 1654 schopte de ambitieuze dokter het tot burgemeester van Amsterdam. Zijn dochter Margaretha trouwde met kunsthandelaar Jan Six die in Leiden Rechten en Vrije Kunsten had gestudeerd. Six was een beschermheer van Rembrandt en liet zich ook door hem portretteren. En er is nog een voorbeeld van hoe de Leidse, universitaire, connectie nooit ver weg was. In 1656 schilderde Rembrandt weer een anatomische les met dit keer dokter Jan Deijman in de hoofdrol naast acht chirurgijns. Ook Deijman studeerde Geneeskunde in Leiden.

Deze website maakt gebruik van cookies.  Meer informatie.