In 2012 waarschuwden inlichtingen en veiligheidsdiensten over Nederlandse staatsburgers die naar het gewapende conflict in Syrië en Irak vertrokken. In de daaropvolgende jaren nam het aantal “uitreizigers” flink toe; van enkelen in 2012 tot circa 300 in 2018 (AIVD, 2018). Inmiddels is een aanzienlijk aantal (wetenschappelijke) publicaties over de motieven en leefomstandigheden van uitreizigers verschenen. Veel minder onderzoek is er tot op heden verricht naar de sociale omgevingen van uitreizigers en in het bijzonder naar hun families. In het voorliggende rapport wordt ingegaan op de volgende vraag: wat is de rol en betekenis van familieleden bij processen van voorbereiding, uitreizen naar en terugkeren uit een buitenlands strijdgebied waar jihadistische strijdgroepen actief zijn? Daarnaast hebben we in dit rapport gereflecteerd op de interventiemogelijkheden van familieleden om de risico’s die samenhangen met processen van uitreizen naar en terugkeren uit een buitenlands strijdgebied te mitigeren en op de wijze waarop de overheid familieleden hierbij kan ondersteunen. Voor dit onderzoek zijn verschillende informatiebronnen geraadpleegd. Ten eerste is een brede literatuurstudie verricht naar de mogelijke rollen van families bij deviant gedrag, radicalisering en gewelddadig extremisme. Ten tweede is gekeken naar bestaande inzichten en beleidsdocumentatie over hedendaagse (inter-)nationale beleidsinitiatieven op het gebied van deradicalisering, disengagement en re-integratie en de rol van familieleden hierbinnen. Ten slotte vormt een reeks aan interviews met zowel familieleden van (vermeende) uitreizigers naar Syrië en Irak, een klein aantal terugkeerders en relevante professionals de belangrijkste basis voor het empirische deel van deze studie.

Bevindingen

In de literatuur en beleid is er veel aandacht voor de stimulerende rol van families, waarbij familieleden en radicaliseringsproces of uitreis steunen en daarnaast naar de remmende rol waarbij uitreizen of radicalisering actief door familie wordt voorkomen. Uit deze studie blijkt dat vaak sprake is van een meer latente rol, waarbij familieledenslechts een beperkte invloed uitoefenen. In dit laatste geval zijn familieleden om uiteenlopende redenen (waaronder financiële-, relatie-, of gezondheidsproblemen, in combinatie met fysieke afstand) niet in staat om effectief in te grijpen of weten zij niet hoe dit moet. Tegelijkertijd blijkt dat de rollen tussen familieleden en uitreizigers dynamisch zijn; in de loop der tijd – bijvoorbeeld na vertrek of bij terugkomst – kunnen familieleden een andere rol gaan spelen. Voor de uitreizigers zelf geldt dat zij vaak tijdens hun uitreis hebben geprobeerd familieleden over te halen om ook naar Syrië of Irak te vertrekken.

Ondersteuning

De inzichten uit dit onderzoek onderschrijven het belang voor instanties om in contact te staan met families die te maken krijgen met personen die (dreigen te) radicaliseren of uitreizen. Eén manier van ondersteuning betreft informatieverschaffing. Veel van de geïnterviewde familieleden beschikten in eerste instantie over beperkte kennis over zaken als uitreizen en radicalisering en tot welke instanties ze zich konden wenden. De meesten van hen hadden zelf geen relevante contacten die hen met deze problematiek konden helpen. Daarnaast kan ook (sociaal-) psychologische en praktische ondersteuning van familieleden van belang zijn om risico’s te beperken.

Dit onderzoek schetst een beeld van de ervaringen van families van uitreizigers. Veel van de bevindingen sluiten aan bij de resultaten van eerder onderzoek naar radicalisering, maar weerspreken expliciet de veronderstelling dat families automatisch een sterk remmende of stimulerende rol spelen; dit onderzoek laat zien dat veel familieleden vaak een beperkte invloed hadden op (vermeende) processen van uitreizen. Er is inmiddels veel nieuw beleid ontwikkeld en het kennisniveau van instanties en professionals is sterk toegenomen. Ook is er steeds vaker contact met familieleden van geradicaliseerde individuen. Het is de vraag hoe dit contact met (moeilijk bereikbare) families verder kan worden ingevuld. Bovendien geldt dat in de toekomst mogelijk meer voorbeelden zullen komen van families die een jihadistisch radicaliseringsproces of uitreis direct stimuleren. Het is belangrijk om de komende decennia alert te zijn op het overbrengen van extremistische idealen binnen Nederlandse families.

 

Lees het volledig rapport.

Lees de samenvatting.

 

 

• veiligheid en dreiging