Het Stelsel Bewaken en Beveiligen biedt bescherming aan personen wanneer er sprake is van een van de volgende dreigingsfenomenen: statelijke actoren, georganiseerde criminaliteit, eenlingen en terrorisme. Om inzicht te krijgen in deze ontwikkelingen is het van belang om brede wetenschappelijke expertise aan te kunnen spreken. Het onderzoeksproject Bewaken en Beveiligen draagt daarom bij aan de kennis, kennisborging, kwaliteitsverbetering en innovatie van het stelsel. Hiermee wordt een wetenschappelijke ring gevormd om het stelsel bewaken en beveiligen, de stelselpartners (Nationale Politie, Openbaar Ministerie, Koninklijke Marechaussee, Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid) en andere aan het stelsel verbonden organisaties in de veiligheidsketen heen.

In juni 2022 werd door het Kenniscentrum Bewaken en Beveiligen een meerjarig onderzoeksproject toegekend aan de Universiteit Leiden om op zowel onderzoek als training nieuwe activiteiten te ontwikkelen. Het onderzoeksproject bestaat uit kortlopend, praktijkgericht onderzoek en langere-termijn fundamenteel promotieonderzoek en behelst op onderwijsvlak onder andere ook een bijdrage aan de leergang van het Centre for Professional Learning (CPL).  

Het onderzoeksproject Bewaken en Beveiligen is mede mogelijk gemaakt door een subsidie van het Kenniscentrum Bewaken & Beveiligen in het kader van het ontwikkelen van een wetenschappelijke ring rond het stelsel. 

Strategische Onderzoeksagenda Bewaken en Beveiligen

De Strategische Onderzoeksagenda Bewaken en Beveiligen is ontstaan uit een initiatief van de Universiteit Leiden als onderdeel van het opzetten van de wetenschappelijke ring rond het stelsel bewaken en beveiligen. Deze agenda beoogt samenhang en focus aan te brengen in het onderzoek van de wetenschappelijke ring en biedt een leidraad voor het prioriteren van de meest relevante onderzoeksonderwerpen van de vier stelselpartners. Deze prioritering is daarmee niet voor de looptijd van het project onwrikbaar vastgesteld; het is de bedoeling om in ieder geval jaarlijks te toetsen of de kennisbehoeften zoals hieronder gepresenteerd nog actueel zijn en of er redenen zijn om de prioritering van onderzoeksonderwerpen te veranderen.

De volgende onderzoeksthema’s zijn geïdentificeerd in de strategische onderzoeksagenda. Op basis van de thema’s wordt elk jaar een onderzoeksprogramma opgesteld rond specifieke onderzoeksonderwerpen die door de Universiteit Leiden en andere kennisinstellingen zullen worden onderzocht. 

1. Dreiging en daders  
2. Impact op personen, organisaties en maatschappij  
3. Organisatie van het stelsel en politiek-bestuurlijke context  
4. Informatie, intelligence en inschattingen  
5. Opschalen en afschalen van maatregelen  
6. Publiek-private samenwerking  
7. Vakmanschap  
8. Technologie, wetenschap en innovatie 

Russische operaties tegen Europa

December 2024 
Sinds de invasie van Oekraïne in 2022, heeft Rusland een geheime campagne van sabotage en ondermijning gevoerd tegen Europa. De afgelopen drie jaren zijn deze operaties zowel qua schaal als intensiteit toegenomen. Alleen al dit jaar heeft Moskou zijn tactieken opgevoerd—door over te schakelen op politieke moord, waterfaciliteiten in verschillende Europese landen te saboteren en de burgerluchtvaart als doelwit op te nemen. Hoewel deze afzonderlijke gebeurtenissen veel media-aandacht hebben gekregen, is er nog geen systematische poging ondernomen om de volledige omvang en aard van de Russische acties tegen Europa in kaart te brengen. Een recente (december 2024) analyse van het projectteam Bewaken en Beveiligen brengt hier verandering in. Het onderzoek genaamd ‘Russian operations against Europe’ heeft geleid tot een dataset met incidenten die onthult hoever Rusland bereid is te gaan om zijn Europese tegenstanders te verzwakken en Oekraïne af te zonderen van vitale steun. De overkoepelende bedoeling van het project is om het publiek te informeren over de aard en omvang van Russische operaties tegen Europa. De ruwe data zijn hier te downloaden, in deze infographic worden de resultaten toegelicht.
 

Dreigingsontwikkelingen relevant voor het stelsel bewaken en beveiligen: een blik op verleden en mogelijke toekomst

juni 2024
Een update van de dreigingsontwikkeling is in juni 2024 uitgekomen. In deze ‘dreigingsmonitor bewaken en beveiligen 2022-2023’ heeft het onderzoeksproject thematisch onderzoek gedaan naar de dreigingsontwikkeling in de periode september 2021 – december 2023. Ook is er gekeken hoe deze dreigingsontwikkelingen kwalitatief en kwantitatief geduid worden en welke maatregelen en acties zijn ondernomen om de weerstand tegen dreigingen te verhogen.

De Dreigingsmonitor bewaken en beveiligen is een periodiek verschijnend openbaar rapport waarin de belangrijkste dreigingsontwikkelingen beschreven en geanalyseerd worden die relevant zijn voor het stelsel bewaken en beveiligen. Het doel van het stelsel is het voorkomen van (terroristische) aanslagen op personen, objecten en diensten. De Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid (NCTV), het Openbaar Ministerie (OM), burgemeesters, de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, de politie en de Koninklijke Marechaussee (KMar) werken in het stelsel samen om ervoor te zorgen dat bedreigde personen, objecten en diensten zo veilig en zo ongestoord mogelijk kunnen functioneren (NCTV, 2023).

september 2021 
Op basis van relevante wetenschappelijke studies, overheidsrapportages en andere publicaties worden in deze publicatie de dreigingen genoemd die het stelsel hebben geconfronteerd en zich sinds de eeuwwisseling hebben ontwikkeld. Dit feitelijke overzicht wordt aangevuld met de beschikbare cijfers over (ernstige) bedreigingen van onder andere politici, ambtsdragers en journalisten in Nederland. Ook wordt gebruik gemaakt van de inschattingen van wetenschappers met domeinrelevante kennis die in een expertsessie naar hun inzichten over mogelijke dreigingsontwikkelingen zijn gevraagd. Hun inzichten zijn verwerkt in het descriptieve deel van het rapport. Deze informatiebronnen dienen vervolgens als fundering voor een reflectie op voor het stelsel relevante ontwikkelingen qua aard en omvang van de dreiging die naar verwachting ook de komende jaren beeldbepalend zullen zijn.

Narcoterrorisme in Nederland? Toepasselijkheid en meerwaarde van de term

In dit artikel gepubliceerd in het Ars Aequi wordt de herkomst van de term Narcoterrorisme onderzocht en gekeken in welke mate deze past bij de situatie in Nederland met betrekking tot de georganiseerde misdaad. Daarnaast worden de voor- en nadelen benoemd van het gebruik van deze term in het maatschappelijke en wetenschappelijke debat. Tot slot reflecteren we op de politieke aandacht voor dit geweld en de impact daarvan op de democratische rechtsorde.

Analyse van partijprogramma's

In aanloop naar de verkiezingen van 22 november 2023 onderzocht het onderzoeksproject in welke mate politieke partijen in hun verkiezingsprogramma’s aandacht schenken aan het stelsel bewaken en beveiligen. Willen de partijen investeren in het stelsel? Voor welke dreigingsfenomenen hebben de partijen aandacht? En in welke mate doen de partijen voorstellen die van invloed kunnen zijn op de organisatie van het stelsel?

Verdieping Bewaken en Beveiligen

Dit periodieke informatieproduct brengt verdieping aan op actuele gebeurtenissen en ontwikkelingen gerelateerd aan het stelsel Bewaken en Beveiligen. Deze Verdieping wordt aangeboden aan experts die werkzaam zijn bij de stelselpartners en de ketenpartners van het stelsel. Daarnaast wordt dit product aangeboden aan geïnteresseerden in een bredere kring rond het stelsel, waaronder academici, journalisten en politici.

Strategische Onderzoeksagenda

De Strategische Onderzoeksagenda Bewaken en Beveiligen is ontstaan uit een initiatief van de Universiteit Leiden als onderdeel van het opzetten van de wetenschappelijke ring rond het stelsel bewaken en beveiligen. Deze agenda beoogt samenhang en focus aan te brengen in het onderzoek van de wetenschappelijke ring en biedt een leidraad voor het prioriteren van de meest relevante onderzoeksonderwerpen van de vier stelselpartners. Deze prioritering is daarmee niet voor de looptijd van het project onwrikbaar vastgesteld; het is de bedoeling om in ieder geval jaarlijks te toetsen of de kennisbehoeften zoals hieronder gepresenteerd nog actueel zijn en of er redenen zijn om de prioritering van onderzoeksonderwerpen te veranderen.

Reflectie op Bewaken en Beveiligen

De minister van Justitie en Veiligheid heeft een internationaal vergelijkend onderzoek laten uitvoeren door de Politieacademie naar hoe in Italië, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Denemarken het stelsel voor bewaken en beveiligen is ingericht. Een van de auteurs was Edwin Bakker, verbonden aan zowel de Politieacademie als het onderzoeksproject Bewaken en Beveiligen van de Universiteit Leiden.

Het Onderzoeksprogramma Bewaken en Beveiligen

Wanneer personen, objecten of diensten met een dreiging worden geconfronteerd, kan de Nederlandse overheid gevraagd worden om veiligheid te bieden. Deze bescherming is geregeld in het stelsel Bewaken en Beveiligen en beoogt het voorkomen van aanslagen en het ervoor zorgdragen dat deze personen, objecten of diensten ondanks de dreiging zo veilig en ongestoord mogelijk kunnen functioneren. Het stelsel kent veel betrokken partijen. De belangrijkste zijn de politie, het Openbaar Ministerie, de Koninklijke Marechaussee, inlichtingen- en veiligheidsdiensten, lokale overheden en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).  

De thema’s waar het stelsel Bewaken en Beveiligen mee te maken heeft zijn divers en lopen uiteen van dreigingen vanuit georganiseerde misdaad en statelijke actoren, terrorisme-gerelateerde dreiging, vijandige cyberoperaties, tot bedreigingen tegen lokale ambtsdragers. Deze dreigingen zijn bovendien meerjarig van aard, voortdurend in ontwikkeling en worden vaak door meerdere (ook internationale) factoren gevormd. Het verkrijgen van inzicht in deze ontwikkelingen vraagt dan ook om brede wetenschappelijke expertise. Hierop is in juni 2022 door het Kenniscentrum Bewaken en Beveiligen van het ministerie van Justitie en Veiligheid het meerjarig onderzoeksproject Bewaken en Beveiligen toegekend aan de Universiteit Leiden. Doel van dit vierjarig onderzoeksproject is om een wetenschappelijke ring rondom het stelsel Bewaken en Beveiligen te ontwikkelen en zo bij te dragen aan de kennisborging, kwaliteitsverbetering en innovatie van het stelsel.   

Aan de hand van de kennisbehoefte onder de stelselpartners (Nationale Politie, Openbaar Ministerie, Koninklijke Marechaussee, Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid) en bestaand wetenschappelijk onderzoek op het brede terrein van bewaken en beveiligen is een Strategische Onderzoeksagenda opgesteld met een aantal inhoudelijke prioriteiten voor wetenschappelijk onderzoek voor de komende jaren. Deze onderzoeksagenda omvat zowel toegepast wetenschappelijk onderzoek dat op korte termijn inzichten kan bieden in actuele vraagstukken als langer lopend en meer fundamenteel wetenschappelijk onderzoek dat bij kan dragen aan het opklaren van dieperliggende of wederkerige thema’s.  

Voor beide invalshoeken geldt dat bijdragen aan preventie of mitigatie van dreigingen een belangrijk oogmerk is. Door zowel op toegepast als fundamenteel onderzoek in te zetten kan de strategische onderzoeksagenda helpen om het stelsel toegang te verlenen tot inzichten van directe relevantie voor de dagelijkse praktijk, alsook inzichten die de opzet en het functioneren van het stelsel nog jaren na de voorziene looptijd van dit project van dienst kunnen zijn. Het uiteindelijke doel is dat nieuw ontwikkelde kennis haar weg vindt in de praktijk, het beleid en in opleidingen op het terrein van bewaken en beveiligen. 

Het thema Bewaken en Beveiligen beslaat een breed aantal onderzoeksonderwerpen en vraagt om een multidisciplinaire aanpak om te komen tot het vergroten van onze empirische kennis over stelsel-gerelateerde onderwerpen of het testen van theoretische assumpties. Om de pool van wetenschappelijke disciplines die bij kunnen dragen aan het behalen van de doelstelling van het onderzoeksproject te vergroten voert de Universiteit Leiden niet alleen zelf onderzoek uit, maar zet het onderzoeksproject ook een jaarlijkse call uit. Onderzoeks- en onderwijsinstellingen worden uitgenodigd op deze call te reageren.    

Strategische Onderzoeksagenda Bewaken en Beveiligen 2023-2027

Achtergrond

De Strategische Onderzoeksagenda Bewaken en Beveiligen is ontstaan uit een initiatief van de Universiteit Leiden als onderdeel van het opzetten van een wetenschappelijke schil rond het stelsel bewaken en beveiligen. Deze agenda beoogt samenhang en focus aan te brengen in het onderzoek van de wetenschappelijke schil en biedt een leidraad voor het prioriteren van de meest relevante onderzoeksonderwerpen van de vier stelselpartners (Openbaar Ministerie, NCTV, politie & Koninklijke Marechaussee.

In 2023 werd op basis van gesprekken met experts en beleidsmakers verbonden aan zowel de vier stelselpartners als bredere ketenpartners (Dienst Justitiële Inrichtingen, Politieacademie, Ministerie van Justitie en Veiligheid) een lijst opgesteld met acht hoofdthema’s voor toekomstig onderzoek.

Dreiging en daders;

Impact op personen, organisaties en maatschappij;

Organisatie van het stelsel en politiek-bestuurlijke context;

Informatie, intelligence en inschattingen;

Opschalen en afschalen van maatregelen;

Publiek-private samenwerking;

Vakmanschap;

Technologie, wetenschap en innovatie.

Deze prioritering werd nadrukkelijk niet voor de gehele looptijd van het project onwrikbaar vastgesteld; het is de bedoeling om in ieder geval jaarlijks te toetsen of de kennisbehoeften zoals hieronder gepresenteerd nog actueel zijn en of er redenen zijn om de prioritering van onderzoeksonderwerpen te veranderen.

Overkoepelende doelstellingen

De onderzoeksagenda is nadrukkelijk bedoeld om samenwerking tussen de onderzoekswereld en beleidsmakers en uitvoerders te stimuleren. Zo kan gezamenlijk gewerkt worden aan het opbouwen van kennis ten behoeve van het stelsel. Daarnaast biedt de onderzoeksagenda aanknopingspunten om rond specifieke thema’s netwerken en samenwerkingsverbanden te creëren tussen onderzoekers uit het bredere Nederlandse kennislandschap en de stelselpartners.

De agenda heeft voor de onderzoekswereld tevens een stimulerende, faciliterende en sturende functie. Door middelen ter beschikking te stellen voor onderzoek op het brede terrein van bewaken en beveiligen, worden onderzoekers uit verschillende disciplines gestimuleerd een bijdrage te leveren en wetenschappelijk verdieping aan te brengen rond vraagstukken die leven binnen het stelsel. Daarnaast heeft de agenda een sturende functie die ongewenste doublures van onderzoek kan helpen voorkomen en tevens overbelasting voorkomt van uitvoerende organisaties die keer op keer om data of om medewerking worden gevraagd.

Doorwerking van onderzoeksuitkomsten in beleid en praktijk rondom het stelsel, is een ander belangrijk doel van de agenda. Dit kan worden bevorderd door vroegtijdig contact te leggen tussen onderzoekers, beleidsmakers en de beroepspraktijk. Tevens kan dit worden bevorderd door specifiek na te denken over de op te leveren (tussen)producten en in welke vorm de resultaten zo effectief mogelijk aan eindgebruikers kunnen worden aangeboden. Zo zijn er bij de opzet, de uitvoering en de presentatie van onderzoek mogelijkheden om beleidsmakers en uitvoerders te betrekken en op die manier de kans te vergroten dat van het onderzoek geleerd kan worden en resultaten daadwerkelijk de werkvloer bereiken.

Het uiteindelijke doel van de investeringen in de wetenschappelijke schil en de strategische onderzoeksagenda is het genereren van nieuwe inzichten en kennis die kunnen helpen om het beleid en de praktijk van bewaken en beveiligen verder te versterken en verbeteren. De uitkomsten van onderzoek kunnen tevens gebruikt worden voor professionele trainingen en opleidingen.

Call 2025

Met het oog op de doorwerking van onderzoek wordt ieder jaar, na overleg met de belangrijkste stakeholders – experts en beleidsmakers van de stelselpartners – een aantal specifieke thema’s geselecteerd die het meeste spelen en waar concrete onderzoeksvragen naar zijn. Hieronder presenteren we de drie thema’s waarop we in de call voor 2025-2026 specifieke aandacht voor vragen: statelijke dreiging, geweld tegen vrouwen en femicide, en het in de meerjarige onderzoeksagenda genoemde hoofdthema ‘technologie & innovatie’

Thema statelijke dreiging

De dreiging van statelijke actoren tegen personen, objecten en diensten in Nederland krijgt steeds meer publieke en politieke aandacht. Denk aan (vermeende) digitale en fysieke sabotageacties vanuit Rusland en de bedreiging van diasporagemeenschappen vanuit hun land van herkomst. Voorbeelden van dergelijke gemeenschappen die te maken hebben met geweld en intimidatie zijn Iraniërs, Eritreeërs en Chinezen. Rond de dreiging van statelijke actoren en andere vormen van ongewenste buitenlandse inmenging zijn veel vragen: niet alleen onder het publiek, maar ook onder (lokale) professionals die hiermee op directe of indirecte manier mee te maken krijgen.

In deze call zijn we geïnteresseerd in onderzoeksvoorstellen naar de modus operandi van buitenlandse actoren die zich schuldig maken aan ongewenste buitenlandse inmenging in Nederland. Welke vormen en doelwit categorieën zijn daarbij te onderscheiden? Specifiek wordt aandacht gevraagd voor de rol van nieuwe (digitale) technologieën om deze inmenging vorm te geven. Daarnaast is er behoefte aan beter zicht op de doelwitten zelf: om wie gaat het, hoe worden deze bedreigd en waarom? Tot slot is er behoefte aan onderzoek dat inzicht biedt in de praktijk van het omgaan met bedreigde (leden van) diaspora’s: wat zijn best practices op dit gebied op lokaal of op nationaal niveau. Een belangrijke vraag daarbij is ook; hoe kan überhaupt worden onderkend dat een bepaalde dreiging afkomstig is vanuit een staat en niet – bijvoorbeeld – het criminele milieu of de relationele sfeer?  Voor het thema statelijke dreiging geldt dat het waardevol kan zijn om te kijken hoe de hier beschreven thema’s elders in Europa spelen.

Thema geweld tegen vrouwen/femicide

Het thema geweld tegen vrouwen/femicide valt deels onder het hoofdthema’s ‘dreiging en daders’ en ‘impact op personen, organisaties en maatschappij’ van de meerjarige strategische agenda. Daarin wordt de behoefte beschreven meer te weten over de aard en omvang van dreigingen en de manier waarop deze door de maatschappij en de politiek worden gepercipieerd. Welke vormen van geweld tegen vrouwen manifesteren zich de laatste jaren, wat is de achtergrond van de daders en wat is de impact op de bedreigede personen en de samenleving? Wordt geweld tegen vrouwen gezien als een probleem binnen de relationele sfeer of als een structureel probleem dat de democratische rechtstaat ondermijnt? Het afgelopen jaar hebben verschillende (lokale) politieke partijen gewezen op mogelijke ideologieën achter (bepaalde vormen van) geweld tegen vrouwen. Ook in het wetenschappelijk debat zijn er stemmen die misogynie als een vorm van extremisme bestempelen.

We zijn geïnteresseerd in onderzoeksvoorstellen die kijken naar de aard en achtergrond van geweld tegen vrouwen en de impact daarvan. Hoe wordt hier in de Nederlandse samenleving en de media over gecommuniceerd? Wat zijn de kenmerken van het maatschappelijke debat rond deze dreiging en is deze vergelijkbaar met andere debatten rond andere vormen van dreiging en geweld? Daarnaast verwelkomen we onderzoeksvoorstellen die specifiek kijken wat deze dreiging betekent voor het stelsel bewaken en beveiligen en de inzet van ketenpartners en de samenwerking tussen relevante partijen. Wat zijn best practices op het terrein van de aanpak van deze dreiging? Ook voor het thema geweld tegen vrouwen en femicide geldt dat het waardevol kan zijn om te kijken hoe dit elders in Europa speelt, hoe het wordt getypeerd en op welke wijzen het wordt aangepakt.

Thema technologie & innovatie

Technologie speelt een belangrijke rol in het werk van stelselpartners. Informatietechnologie en sensoren zoals slimme camera’s zijn bijvoorbeeld krachtige hulpmiddelen. Maar de snelle ontwikkelingen op technologisch vlak kunnen het stelsel ook confronteren met nieuwe uitdagingen. In een eerdere call is hierin de rol van AI aan bod gekomen. Ditmaal ligt de nadruk op drones. Het voortdurende conflict in Oekraïne heeft de rol van drones als wapensystemen in interstatelijke conflicten onderstreept. Maar ook criminelen en terroristen kunnen deze technologie inzetten. Vanuit het stelsel is er interesse in de manieren waarop anti-drone technologie zou kunnen worden ingezet om deze dreiging te pareren. Welke middelen bestaan er, hoe effectief zijn deze, en kan in de voortdurende wapenwedloop tussen drone en anti-drone technologie een toekomstbestendige oplossing worden geïdentificeerd?

Daarnaast zijn we benieuwd naar ervaringen met de implementatie van technologische innovaties in bredere zin. Hoe weten nieuwe kennis en inzichten hun weg te vinden in de dagelijkse praktijk en welke praktische, juridische en ethische zaken staan een snelle implementatie in het stelsel en adaptatie in de uitvoering in de weg? Hierbij kan anti-drone technologie als uitgangspunt genomen worden, maar voorstellen met een breder perspectief worden ook aangemoedigd. Gekoppeld hieraan zijn we geïnteresseerd in antwoorden op de vraag hoe de innovatie- en ontwikkelkracht van stelselpartners gestimuleerd kan worden. Wat zijn goede praktijkervaringen op dit gebied en wat kunnen we leren van andere overheidssectoren, de private sector en ervaringen in het buitenland als het gaat om innovaties en de implementatie daarvan?

Reageren

U wordt uitgenodigd om onderzoeksideeën in te dienen die voorzien in de hiervoor beschreven onderzoeksbehoefte. Onderzoeksideeën op andere thema’s van de Strategische Onderzoeksagenda Bewaken en Beveiligen worden ook geaccepteerd, wel is aansluiting bij het thema van deze call een belangrijke factor bij de verdeling van onderzoeksgelden.