Proefschrift

Peer education as an opportunity for practicing respect for sexual and gender diversity

Auteur: Marieke Kroneman
Datum: 15 september 2022
Links: Fulltext in Leiden University Scholarly Publications

Middelbare scholen zijn niet altijd een veilige plek voor lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender leerlingen. Het schelden met ‘homo’ of uitdrukkingen als ‘dat is zo gay’ zijn op veel scholen normaal. Leerlingen op Nederlandse middelbare scholen die zich identificeren als lesbisch, homo of biseksueel rapporteren meer psychische problemen dan hun heteroseksuele leeftijdgenoten. Volgens het onderzoek Health Behavior in School-aged Children 2017 (HBSC) van het Trimbos vindt niet meer dan 54% van de 12- tot16-jarigen dat het mogelijk is om openlijk op school lesbisch, homo of bi te zijn. Uit HBSC en ‘Seks onder je 25e’ van Rutgers WPF (2017) blijkt dat jongens een significant negatievere houding hebben ten opzichte van seksuele en genderdiversiteit dan meisjes. Hetzelfde geldt voor laagopgeleide leerlingen, voor leerlingen voor wie religie belangrijk is en voor leerlingen van niet-westerse afkomst.

Helaas integreren maar weinig Nederlandse scholen het bespreken van seksuele en genderdiversiteit in hun curriculum. Veelal gaat het om stand alone interventies zoals bijvoorbeeld in een projectweek waarin dan meerdere gastlessen over een reeks onderwerpen worden ingeroosterd. De Nederlandse Onderwijsinspectie schreef in 2016 al een kritisch rapport over het gebrek aan structurele aandacht voor het thema seksuele en genderdiversiteit en in 2020 ook een rapport over hoe scholen omgaan met moreel controversiële onderwerpen, zoals seksuele diversiteit, in hun burgerschapsonderwijs.

Daarnaast publiceren verscheidene media regelmatig over lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender (LHBT) jongeren die op school worstelen of zelfs worden gedwarsboomd om zich openlijk uit te spreken over hun seksuele geaardheid en genderidentiteit. In de zomer van 2021 heeft het Nederlandse parlement de eisen aan burgerschapseducatie aangescherpt om het minder vrijblijvend te maken. Daardoor zijn scholen nu verplicht om burgerschap bij hun leerlingen te bevorderen (en niet alleen om hun kennis daarover te vergroten), en moet burgerschapseducatie ingaan op de thema's tolerantie, gelijkheid en het afwijzen van discriminatie, waaronder discriminatie van LHBT's.

Onderzoeksvraag

Het centrale doel van dit proefschrift is inzicht verschaffen in hoe de implementatie van een peer educator-interventie van invloed kan zijn op de houding van leerlingen tegenover LHBT-leeftijdgenoten en op de relatie tussen deze houdingen en reflectie over burgerschap. Tijdens de peer educator-interventie werden verschillende interactieve en participatieve activiteiten uitgevoerd door studenten. Zij stonden vanwege hun sociale status en achtergrond dicht bij de doelgroep en daarom werd verwacht dat ze geloofwaardige gesprekspartners zouden zijn voor de leerlingen van het vmbo. Uiteindelijk zou dat kunnen leiden tot een positieve verandering in hun houding ten opzichte van LHBT. Daarnaast was de bedoeling om te achterhalen met welke activiteiten volgens peer educators en leerlingen peer education over LHBT het beste uitgevoerd kan worden en wat daarvan de impact is op de houding tegenover LHBT personen bij 13- tot 17-jarige vmbo-leerlingen.

Onderzoeksmethode

In twee effectstudies en twee processtudies die zijn uitgevoerd op vijf scholen voor VMBO heeft Kroneman onderzocht hoe een peer educator-interventie de sociale acceptatie van LHBT in het vmbo kan bevorderen en of de activiteiten in deze interventie ervoor zorgen dat leerlingen op school respectvol met LHBT’s leren omgaan.

Kroneman trainde studenten van hogescholen tot peer educators. Zij voerden een reeks van vijf lessen uit. Voor en na de lessen hebben de leerlingen die deelnamen aan de peer education een vragenlijst ingevuld over hun houding ten opzichte van lesbische, homoseksuele en biseksuele leeftijdsgenoten. Ook zijn op twee scholen vragenlijsten afgenomen om bij de leerlingen reflectie over burgerschap te meten. In procesevaluaties zijn interviews gehouden met peer educators die de lessen uitvoerden en met leerlingen van vmbo-scholen die deelnamen aan de lessen.

Resultaten

Helaas kon Kroneman slechts beperkte en marginale effecten meten in de effectstudies naar de impact op houdingen ten opzichte van seksuele en genderdiversiteit, het klasklimaat voor LHB-peers, houdingen ten opzichte van de mogelijkheid om een niet-heteroseksuele identiteit op school te vertellen en het effect op de relatie die leerlingen leggen tussen reflecties over burgerschap en houdingen ten opzichte van LHB leeftijdgenoten. Echter, het bleek uit de interviews in de procesevaluatie dat leerlingen wel impact hebben ervaren met betrekking tot het verkrijgen van meer kennis, meer bewustzijn van LHBT in hun omgeving en dat hun houding ten opzichte van LHBT soms positiever was geworden. Leerlingen vonden de lessen leuk omdat die hen nieuwe en levensechte informatie gaven met de persoonlijke verhalen van de peer educators. Een leerling zei bijvoorbeeld: 'Ik, eh, vond het eigenlijk raar. Nu, ja, ik weet het niet. Ik denk gewoon dat ze het zelf moeten weten'.

Ook actieve lesmethoden, de mogelijkheid om hun mening te uiten en een open sfeer werden door de leerlingen als positief genoemd. In de procesevaluatie met peer educators bleek dat ze hun persoonlijke (coming-out)verhalen, open discussies en verschillende interactieve activiteiten gebruikten om hun boodschap over te brengen en dat ze leerlingen aanmoedigden om een mening te vormen. Hierdoor ontstond er ook een open sfeer waar alles gevraagd kon worden en elke mening kon worden gedeeld. Een vrouwelijke biseksuele peer-educator legde uit: 'Zeg niet "Je moet dit of dat denken!". Probeer niet om ontkennen wat de student denkt, maar presenteren een ander beeld.'

Peer-educatie over seksuele en genderdiversiteit biedt leerlingen de mogelijkheid om te oefenen met burgerschapsvaardigheden en tegelijkertijd als medeburgers inbreng te hebben in de sociale acceptatie van seksuele en genderdiversiteit. Leerlingen oefenen manieren om te bespreken hoe mensen kunnen samenleven als ze verschillende opvattingen hebben en leren over de verschillende perspectieven op dat onderwerp. Omdat er echter blijkbaar geen impact was van een peer-educator interventie op de houding ten opzichte van LHBT's en op de perceptie van burgerschap, is een procesevaluatie nodig van wat studenten denken over het verband tussen burgerschap en sociale acceptatie van LHBT's.

Wel werden de leerlingen zich door contact met en discussies over LHBT zich bewust dat andere mensen dezelfde behoefte aan verbondenheid en respect hebben als zij. Burgerschapseducatie gaat echter niet alleen over hoe mensen vergelijkbare behoeften hebben: het benadrukt ook het respect voor verschillen tussen burgers. Dit houdt in dat in peer education peer-educators niet alleen overeenkomsten maar ook verschillen tussen heteroseksuelen en LHBT's moeten benadrukken.

Last but not least: coming-out verhalen moeten deel gaan uitmaken van het standaardrepertoire van (voorlees)verhalen op de kleuter-, basis- en middelbare scholen, omdat persoonlijke coming-out verhalen het heel gemakkelijk maken om empathie en begrip te krijgen voor hoe mensen worden wie ze zijn. Ook al ligt de oorsprong van coming-out verhalen in de onderdrukking en onzichtbaarheid van seksuele en genderdiversiteit, de unieke krachtige structuur van dit persoonlijke verhaal kan wel worden benut. Studenten kunnen zich heel goed concentreren op coming-outverhalen vanwege de persoonlijke touch, spannende verhaallijn en eventueel happy end. Leraren en andere mede-opvoeders moeten worden aangemoedigd om deze verhalen te vertellen, omdat ze de kennis van kinderen verrijken.