Turkije: een andere opstand in de vorm van een Arabische lente
Erik-Jan Zürcher, hoogleraar Turkse taal en cultuur, is net terug uit Turkije. Hij bezocht er plaatsen waar het momenteel onrustig is en geeft zijn kijk op de opstand. 'De moderne, ontwikkelde minderheid is vervreemd van het regime.'
Te simpele analyse
De analyse lijkt simpel: de AKP - Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling - van premier Recep Tayyip Erdoğan heeft een absolute meerderheid in het parlement. Hij kan dus doen wat hij wil. Zoals een winkelcentrum neerzetten in een parkje in het centrum van Istanbul. Temeer daar hij de economische wind in de rug heeft. En wat de premier wil is het land een ruk in de islamitische richting geven. Daarmee geeft hij blijk van een beperkte kijk op democratie. Als je een absolute meerderheid hebt mag je de, in dit geval ook nog grote, minderheid je wil niet opleggen. Erdoğan doet dat wel. Daartegen komt die minderheid in opstand.
Twee vragen
De situatie is echter gecompliceerder, vindt Erik-Jan Zücher. Hij schreef er een
blog over op de site Leiden Islam blog. Aanvullend daarop twee vragen.
Is er een relatie tussen deze opstand en de ‘Arabische lente’ zoals we die hebben gezien in het Midden-Oosten?
‘Een groot verschil tussen de situatie in Turkije en die in Egypte of Tunesië is dat de Turkse regering democratisch gekozen is. Die heeft sinds 2002 drie verkiezingen gewonnen, en dat met een steeds groeiend aantal stemmen - nu ruim boven de vijftig procent. Bovendien is de regering Erdoğan in de laatste tien jaar op een aantal gebieden erg succesvol geweest: het bruto nationaal product is verdubbeld en de infrastructuur is enorm verbeterd: van wegen tot water en het ophalen van vuilnis.’
Moderne minderheid is vervreemd
‘In Turkije is het niet de grote massa van de bevolking die vervreemd is van het regime, maar juist de moderne, ontwikkelde minderheid. Die voelt zich niet vertegenwoordigd. Toch is het protest in Turkije “linkser” dan in de Arabische landen het geval was. Veel demonstranten protesteren niet alleen tegen de inperking van hun persoonlijke vrijheden maar ook tegen de manier waarop de AKP het land overlevert aan ongebreideld kapitalisme.’
Geïnspireerd door Arabische lente
‘De uiterlijke verschijningsvorm van het protest is, denk ik, wel geïnspireerd door de Arabische lente. In beide gevallen ging het in eerste aanleg om jonge mensen die elkaar mobiliseerden met behulp van sociale media. En ook wendden ze de demonstraties aan voor zelfexpressie met een verbazingwekkende veelheid aan, vaak humoristische, teksten en beelden. Vooral humor is in Turkije een essentiële uitingsvorm in het protest: toen premier Erdoğan de demonstranten alsmaar voor capulcu (vandaal) uitmaakte, zag je al snel plakkaten met daarop Keep Calm and Capul On. Kortom: de politieke en economische context verschilt sterk maar de stijl en de middelen van de oppositie vertonen overeenkomsten.’
Weg van Europa?
Zie je aan de huidige ontwikkelingen dat Turkije zich verder afkeert van de EU?
‘De discussie over de toetreding tot de EU speelt op dit moment in Turkije niet. De koers, niet van
het land Turkije, maar van de
regering van Turkije, is al jaren dat de inbedding in Europa niet meer het hoofddoel is van de buitenlandse politiek. Turkije wil zich, op basis van zijn economische kracht en zijn historische banden met Midden-Oosten en de Balkan, profileren als een regionale supermacht. Die politiek heeft inmiddels, vooral door de gebeurtenissen in Syrië, behoorlijk averij opgelopen. Daar komt nu bij dat een belangrijke troef van Turkije geen ijzersterke meer is: het idee dat het land als democratisch moslimland met een succesvolle economie het “rolmodel bij uitstek” voor het Midden-Oosten zou kunnen zijn Dat komt door de manier waarop de regering nu met de protesten omgaat.’
Het goede nieuws
‘Maar goed nieuws is er ook. Tienduizenden goed opgeleide, welbespraakte, creatieve en idealistische jonge mensen houden de demonstraties dag in dag uit vol. Zo zie je dat er een flinke groep burgers in Turkije is die de Europese waarden deelt en moeiteloos bij de rest van Europa zou passen.’
Kijk voor meer details, nuancering en perspectief op
A week in the shadow of Taksim door Erik-Jan Zrcher op het Leiden Islam Blog.