Systeem op slot: ‘De kwetsbaarste mensen die het meeste hulp nodig hebben, krijgen de minste zorg’
Symposium beeld: Daniël Westrik & Priya Ramcharan
‘Steeds meer verwarde mensen? Nee, we zijn als maatschappij verward over hoe we met deze mensen om moet gaan,’ stelt straatarts Michelle van Tongerloo tijdens het herfstsymposium van het Kenniscentrum Psychologie en Economisch Gedrag. Hoe (on)rechtvaardig zijn onze systemen?
Van Tongerloo, die straatarts is in de Pauluskerk in Rotterdam en daarover onder anderen het boek Komt een land bij de dokter schreef, ziet al jarenlang gefrustreerd hoe dakloze mensen van het kastje naar de muur worden gestuurd. Dat ze bij het ziekenhuis worden geweigerd met etterende wonden omdat ze niet verzekerd zijn (‘die beenwond is niet van ons’ hoorde Van Tongerloo eens aan de telefoon). Tijdens het besturen van een machine op werk hun vinger verliezen, direct ontslagen worden en zo op straat belanden. Of, als ze al wel behandeld worden, weer prompt worden ‘ontslagen naar de straat’, waarna het wachten is op een volgende infectie. ‘Het systeem zit op slot. De kwetsbaarste mensen die de meeste en beste hulp nodig hebben, krijgen de minste en minst goede zorg.’
‘Jongeren die ik spreek hebben het vertrouwen in volwassen hulpverleners soms verloren’
‘De meeste tijd in mijn werk besteed ik aan oplossingen vinden voor mensen die op een dichte deur kloppen van het systeem. Inmiddels heb ik daarvoor allerlei informele of formele samenwerkingsverbanden. Ik ken Michelle van Tongerloo ook vanuit die beweging, zij is voor ons een wegbereider voor de dingen die wij willen doen. Wat mij bijblijft: dat je een informeel systeem naast een formeel systeem kan opbouwen. En dat je meer rust en geduld moet bouwen in het informele stuk, zodat je mensen goed kan helpen in het formele systeem. Jongeren die ik spreek hebben veel hulpverleners gezien en het vertrouwen in volwassenen soms verloren. Daar moet je veel geduld voor nemen en blijven helpen met praktische dingen: eten, drinken, onderdak. Als je in gesprek blijft en er veel openheid en vertrouwen is, is een shift in situatie pas mogelijk.’
Marieke, ketenregisseur bij Next Chapter, mede-initiatiefnemer @Ease Leiden, coach bij Cardea YouthCare
Lekker geven
Niet meebewegen in het gebrekkige systeem, maar er creatief op inspelen. Dat deed Van Tongerloo bijvoorbeeld toen ziekenhuizen dakloze patiënten bleven weigeren omdat ze daarvoor ‘een bewijs van illegaliteit nodig hadden.’ Die bewijzen bestaan helemaal niet. ‘Toen ben ik ze maar zelf gaan schrijven. Met mijn handtekening erop.’ Met de zelf in elkaar geflanste bewijzen namen artsen deze patiënten wel op. Onder andere die inventiviteit leidde tot de stichting ‘Lekker Geven’, een informeel vangnet langs het reguliere sociale vangnet. Inmiddels kloppen juist veel Rotterdamse zorgverleners en maatschappelijke organisaties bij de stichting aan voor advies en hulp.
Overheid is er voor de burger
‘De overheid is er voor de burger, niet andersom,’ stelt Reinier van Zutphen, de Nationale Ombudsman. Best gek vond hij het daarom wel dat Groningers de 10.ooo euro compensatie waar ze recht op hadden na de schade van aardgasboringen zélf moesten komen ophalen bij het loket. ‘Waarom breng je het niet naar de mensen zelf toe als je weet over wie het gaat?’ vraagt Van Zuthpen zich hardop af. Nog zoiets: 35% van de bijstand wordt niet benut. Dat betekent dat een grote groep mensen geen bijstand aanvraagt terwijl ze daar wél recht op hebben. Hetzelfde geldt voor toeslagen, bleek uit eerder onderzoek door het KCPEG.
‘Het is onze rol om het vertrouwen van mensen terug te winnen’
‘Ik ben naar deze sessie gekomen omdat ik me vanuit het thema ‘sociale ondergrens’ in mijn werk specifiek richt op mensen. Bij de gemeente zijn we goed in de techniek, maar de systemen bereiken ook hun limieten, waardoor je meer mensgericht moet handelen en denken. Er is veel bestuurlijke aandacht voor, maar nog steeds wel zoeken hoe dat precies moet. Zelf moet ik ook vaak mensen doorsturen: ‘Probeer het bij een ander domein, of via een andere regeling’. Dat is soms ook confronterend, want het is de rol van mensen in beleid en uitvoering om het vertrouwen van mensen terug te winnen.’
Amira, beleidsadviseur Parkeren en Sociale Ondergrens bij Gemeente Amsterdam
Keukentafel-methode
Doet de overheid er dan goed aan om die mensen met een brief op de hoogte te stellen van hun rechten? Of kunnen ze beter gewoon aanbellen? Van Zuthpen is fan van die tweede methode, eentje die hij zelf ook regelmatig in zijn werk hanteert. ‘Aan de keukentafel kun je vragen wat iemand echt nodig heeft en waarom. Maar het is toch ook een ingesleten praktijk om vanachter het bureau een brief te sturen.’ En zelfs die keukentafel-methode kent weer risico’s. ‘Soms wordt zo’n gesprek ook als directief ervaren. De overheid mag een realistisch zelfbeeld krijgen, van hoe ze door anderen wordt ontvangen en gezien.’
Over het KCPEG
Het doel van het Kenniscentrum Psychologie en Economisch Gedrag is om het welzijn van mens en maatschappij te vergroten. Dit doen ze door het ontwikkelen, toepassen en delen van wetenschappelijke kennis van economisch gedrag. Daarbij focust het centrum zich op thema's over economisch gedrag zoals financiële stress en geldzorgen, (niet-) gebruik van toeslagen, (pensioen)sparen en betalen van belastingen.