Leiden als ontmoetingsplaats voor sociale grondrechten
Op 4 en 5 september was Leiden het toneel van een bijzondere conferentie aan de rechtenfaculteit van de Universiteit Leiden. Zo’n zestig deelnemers uit binnen- en buitenland kwamen samen om te spreken over de toekomst van de economische, sociale en culturele rechten – rechten die raken aan het dagelijks leven van ieder mens: huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg, voedsel en sociale zekerheid.
De conferentie had een dubbel doel: de lancering van de nieuwe Working Group on Economic, Social, and Cultural Rights binnen het Netherlands Network of Human Rights Research (NNHRR) én de start van het onderzoeksproject Evolving Rights, ontwikkeld aan de Universiteit Leiden door Luísa Pinto e Netto, universitair docent staatsrecht (medeaanvrager Gert Jan Geertjes). Beide initiatieven hebben als inzet om onderzoek en praktijk dichter bij elkaar te brengen en sociale grondrechten stevig op de agenda te zetten, in Nederland en daarbuiten.
Internationale en nationale top
De conferentie trok een breed publiek: onderzoekers en promovendi uit landen als Colombia, Chili, de Verenigde Staten, India, Spanje, Portugal, Griekenland, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland reisden naar Leiden. Daarmee werd zichtbaar dat de discussie over sociale rechten wereldwijd speelt. Tegelijkertijd waren er bijdragen van maar liefst acht Nederlandse universiteiten, waardoor ook het nationale netwerk duidelijk vertegenwoordigd was. Professors Ingrid Leijten en Gijs Vonk waren sprekers, zoals Ann Skelton, Janneke Gerards en Yvonne Donders.
Onder de sprekers bevonden zich vooraanstaande namen: prof. Aoife Nolan, voorzitter van het Europese Comité voor Sociale Rechten van de Raad van Europa; prof. Michaela Hailbronner, co-voorzitter van het internationale academische netwerk ICON-S; en experts van de Verenigde Naties. Daarnaast gaven hoogleraren uit heel Nederland acte de présence.
Plenaire sessies en paneldiscussies
De keynote van Aoife Nolan opende de conferentie met een indringende boodschap: sociale rechten zijn geen luxe, maar vormen de ruggengraat van een democratische rechtsstaat. Zonder toegang tot onderwijs, zorg of betaalbare energie blijft vrijheid leeg.
Naast de keynotes waren er vier plenaire sessies, onder meer over sociale rechten in regionale mensenrechtensystemen, over de toekomst van sociale rechten in Nederland en over de relatie tussen academie en praktijk. In totaal werden veertien panels georganiseerd, met 46 sprekers die hun werk vooraf deels in concept hadden gedeeld. Dat zorgde voor inhoudelijke diepgang en levendige discussies.
Opvallend was de actieve betrokkenheid van de sprekers zelf: zij woonden elkaars sessies bij, stelden vragen, gaven feedback en schoven aan bij lunches en het conferentiediner. De organisatie sprak van een academische generositeit die zelden zo zichtbaar is.
Boodschap uit Leiden
Wat uit alle bijdragen naar voren kwam, is dat sociale rechten niet slechts beleidsdoelen of politieke beloften zijn, maar wezenlijke onderdelen van een constitutionele democratie. Juist in een tijd van populisme, verkiezingsretoriek en groeiend wantrouwen in overheid en instituties kan men zich geen democratie voorstellen zonder materiële basisrechten. De wooncrisis, stijgende energielasten en het toeslagenschandaal illustreren hoezeer sociale rechten bepalend zijn voor vertrouwen in de democratische rechtsstaat.
Tegelijkertijd is de opdracht groot. Alleen praten over verankering in de grondwet of over de rol van de rechter is niet genoeg. Er zijn creatieve, nieuwe wegen nodig: via bestuur, politiek, internationale samenwerking en maatschappelijke betrokkenheid. Sociale rechten vragen om een gezamenlijke inzet van wetgever, bestuur en rechterlijke macht, maar ook van universiteiten en maatschappelijke organisaties.
Leiden als bastion van vrijheid
Dat de conferentie juist in Leiden plaatsvond, had symbolische betekenis. De stad viert dit jaar het 450-jarig bestaan van de universiteit, opgericht in 1575 als Praesidium Libertatis – Bolwerk van Vrijheid. De geschiedenis leert dat vrijheid niet kan bestaan zonder voedsel, huisvesting en bestaanszekerheid. De organisatoren verbonden dit historische motto met hedendaagse uitdagingen: hoe zorgen we ervoor dat democratie niet alleen formele vrijheid, maar ook materiële zekerheid biedt?
Samenwerking en toekomst
De conferentie werd mogelijk gemaakt door de Universiteit Leiden en het NNHRR, met steun van een toegewijd organisatieteam. Volgens de organisatoren overtrof de bijeenkomst alle verwachtingen: “Niet eens in onze dromen hadden we gedacht dat het zo goed zou uitpakken. Het was een onvergetelijke ervaring die smaakt naar meer.”
De komende maanden wordt gewerkt aan het vervolg: het uitbouwen van het netwerk, het delen van onderzoek en het versterken van de samenwerking tussen wetenschap en praktijk. Met deelnemers uit de hele wereld, jonge en ervaren onderzoekers zij aan zij, en een gedeelde overtuiging dat sociale rechten centraal moeten staan in onze democratie, heeft Leiden zich opnieuw laten zien als stad van ontdekkingen en debat.
Belang van startersbeurzen
Deze conferentie en de start van het onderzoeksproject Evolving Rights waren niet mogelijk geweest zonder de steun van een startersbeurs. Zulke beurzen zijn van onschatbare waarde: zij geven jonge onderzoekers de ruimte om eigen lijnen van onderzoek te ontwikkelen, nieuwe samenwerkingen op te zetten en internationale netwerken te bouwen. Door in beginnende wetenschappers te investeren, wordt niet alleen hun academische loopbaan versterkt, maar ook het maatschappelijk debat gevoed met nieuwe ideeën en perspectieven. Zo dragen startersbeurzen concreet bij aan een levendige wetenschap die haar rol kan vervullen in de samenleving.