Kijk naar Afrika als spiegel voor mondiale ontwikkelingen
Oratie op 29 september beeld: Chris Wade Ntezicimpa
Nog te vaak beschouwen westerse landen Afrika als de periferie, stelt antropoloog Mayke Kaag. In haar oratie pleit ze voor een andere invalshoek: zie Afrika als een spiegel voor mondiale ontwikkelingen. Zoals de impact van de digitale revolutie.
De digitale revolutie trekt in een hoog tempo door Afrika, constateert antropoloog Mayke Kaag. In een interview over haar oratie noemt ze diverse voorbeelden. Via sociale media spreken burgers zich uit en kunnen ze ook in voorheen geïsoleerde gebieden medestanders zoeken. Anderzijds geeft informatietechnologie Afrikaanse staten veel meer mogelijkheden hun onderdanen te controleren. Bijvoorbeeld via biometrische paspoorten of door in tijden van politieke onrust het internet plat te leggen.
Sterkste verhaal
In haar onderzoek richt Kaag zich op het thema waarheid en vertrouwen in de Afrikaanse politiek en het bestuur. ‘Wat is nog een gezamenlijke waarheid door de komst van manipulerende vormen van AI? Het is de sterke leider met het sterkste verhaal die het meeste vertrouwen weet te winnen. De studie hiervan levert interessante inzichten op voor mondiale trends op dit gebied’, aldus Kaag.
Door het koloniale verleden is er van oudsher weinig vertrouwen in de staat
Verdeel en heers
Natuurlijk zijn er mede door de koloniale geschiedenis ook veel verschillen met westerse landen en binnen Afrika zelf. Zo spelen de zogeheten cliëntelistische netwerken - ontstaan in de koloniale tijd - nog altijd een grote rol. Door de verdeel- en heerspolitiek van de kolonisator werden macht en middelen beperkt toebedeeld aan lokale Afrikaanse leiders. In ruil voor gunsten en stemmen kregen burgers toegang tot werk en diensten en die afhankelijkheidsrelatie is nog veelal aanwezig.
Wantrouwen staat
Kaag stipt een ander gevolg aan: door het koloniale verleden is er van oudsher weinig vertrouwen in de staat. Westerse landen houden daar vaak te weinig rekening mee als ze bijvoorbeeld in VN-verband in een land als Congo vredesprocessen voornamelijk via de staat stimuleren. ‘De staat heeft nooit goed gezorgd voor hun veiligheid en daarom zijn ze meer geneigd te vertrouwen op lokale leiders. Het is een logica die niet komt doordat Afrikanen anders in elkaar steken, maar omdat ze door omstandigheden lang andere strategieën moesten gebruiken.’
Eenzijdige berichtgeving
Kaag doet onder andere onderzoek in Senegal en werkt samen met studenten en onderzoekers in Ghana. Vanuit Nederland volgt ze de Afrikaanse media op de voet. ‘Westerse media berichten heel beperkt en eenzijdig over Afrika. Ze zijn vrijwel allemaal heel alarmistisch en berichten voornamelijk over oorlogen en crises.’ Bewustwording over dit eenzijdige beeld tracht ze ook te bevorderen in cursussen aan Nederlandse ambtenaren van Buitenlandse Zaken. ‘Ik toon bijvoorbeeld eerst fragmenten van een Amerikaanse en Europese nieuwszender over Afrika als een soort lijdend voorwerp. Daarna laat ik een programma zien van een Nigeriaanse nieuwszender die op een heel andere, zelfbewuste manier de impact voor Afrika bespreekt.’
'Afrika is een volwaardige speler in de wereldpolitiek'
Elektriciteit
Die internationale relaties komen ook terug in haar nieuwe onderzoek naar de politiek van elektriciteitsvoorziening in West-Afrika en de overgang naar andere energievormen zoals zonne-energie. Dit onderzoek zet Kaag op met een Nederlands onderzoeksteam en met collega’s in Afrika. ‘We onderzoeken de politieke en economische aspecten van de energietransitie. Oost-Afrika en Zuidelijk Afrika zijn al verder in zonne-energie dan West-Afrika. Voor Afrikaanse politici is elektriciteitsvoorziening ook belangrijk om aan burgers te laten zien: wij zijn goed bezig, dus stem weer op ons.’
Inmenging buitenland
Het onderzoeksteam kijkt ook naar de inmenging van buitenlandse landen en bedrijven op de energiemarkt in Afrika. Vanuit China, Rusland, de VS en Europa wordt begerig gekeken naar de mogelijkheden om te investeren in deze Afrikaanse groeimarkt. Kaag: ‘Ook in dit onderzoek wil ik zichtbaar maken dat Afrikaanse actoren niet slechts reageren op mondiale dynamiek, maar deze ook zelf mede vormgeven. Afrika is een volwaardige speler in de wereldpolitiek.’