Collegebezoek: het instituut Wijsbegeerte wil blijven groeien via nieuwe samenwerkingen
beeld: Jan Joost Aten
De universiteit herbergt vele parels aan onderzoeksinstituten die niet elke dag in het nieuws komen. Het College van Bestuur bezocht op dinsdag 1 juli zo’n parel, het Instituut voor Wijsbegeerte. Het leverde een begeesterd gesprek op.
Buiten is het 33 graden, binnen komt het Instituut der Wijsbegeerte op stoom voor een bezoek van vice-rector Erwin Muller en College van Bestuur-leden Hester Bijl en Timo Kos. Zij krijgen van wetenschappelijk directeur Susanna Lindberg meteen een paar opmerkelijke feiten over het instituut voorgeschoteld. Zo beschikt Wijsbegeerte naast de meer ‘gangbare’ onderzoeksgroepen theoretische filosofie, praktische filosofie en filosofiegeschiedenis over twee bijzondere afdelingen. Namelijk: continentale filosofie, waarvan slechts één andere universiteit in Nederland er eentje heeft, en Globale en Comparatieve Filosofie. Die laatste afdeling is uniek in Nederland én in Europa.
Een andere knappe prestatie is dat het aantal masterstudenten Filosofie gestaag groeit. Van 60 in academisch jaar ’23 - ’24 naar 84 in academisch jaar ’24 - ’25. En voor het komend jaar is het aantal aanmeldingen nog hoger. Uiteraard leven er wel zorgen voor de toekomst over de precieze gevolgen van de wet Internationalisering in Balans.
De straat op?
Vervolgens geven vier jonge onderzoekers een kijkje in de zeer uiteenlopende vraagstukken die zij onderzoeken. Thomas Fossen trapt af; hij heeft jarenlang gewerkt aan vraagstukken over politieke legitimiteit. Wat doe je, bijvoorbeeld, als je vrienden je oproepen om de straat op te gaan en de val van het regime te eisen? Wil je dat doen, en waarom dan? In een recent verschenen boek stelt hij een methode voor om met die vraagstukken om te gaan. Zijn nieuwe onderzoekslijn gaat over de grenzen van klimaatactivisme door wetenschappers. De grens tussen wetenschap en politiek staat op het spel: hoe verhoudt activisme zich tot je rol als wetenschapper? Of geeft je rol als wetenschapper je redenen om juist de straat op te gaan?
Zwaargewichten
Marie Louise Krogh onderzoekt het politiek filosofisch denken in Europa tijdens het koloniale verleden. Ze kijkt naar het ontstaan van denken over concepten als ‘ras’, ‘kolonisatie’ en ‘rijk’, ook in relatie tot het moderne politieke landschap. In 2024 ontving ze een Veni-beurs voor onderzoek naar de invloed van imperialistisch denken en politiek op invloedrijke denkers als Kant, Fichte en Hegel. Het belooft een kritisch blik te worden op deze filosofische zwaargewichten, want zoals Krogh zegt: ‘You shouldn’t leave old white men to young white men.’
Ontmoetingen tussen werelden
De Koreaanse filosoof Dobin Choi onderzoekt de wisselwerking tussen Oosterse en Westerse filosofie. Hij vergeleek onder meer Oosterse denkrichtingen zoals het Chinese Confucianisme met Westerse filosofen zoals David Hume. Ook is hij geïnteresseerd in moderne ontmoetingen tussen deze twee werelden. Onder meer wil hij weten waarom populaire Koreaanse cultuur zo aansprekend is in grote delen van de Westerse wereld. Om die invloed nog even aan te tonen: ‘Onlangs publiceerde de New York Times een lijst van de beste 100 films uit de 21e eeuw. De Koreaanse film Parasite stond op nummer één.’ Hij onderzoekt dat vraagstuk door de Koreaanse filosofische achtergronden van die cultuur te analyseren.
De beleving van tijd
Met Martin Lipman duiken we in het denken van de mens en de wetenschapper: hoe kunnen we uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek, zoals de natuurkunde, rijmen met onze waarneming van de wereld? Hoe komen wetenschappers tot een bepaald perspectief of standpunt? Lipman zelf onderzocht bijvoorbeeld de menselijke waarneming van tijd. ‘Natuurkundigen vertellen ons dat we ons traditionele begrip van tijd moeten loslaten, dat we het eerder moeten zie als een aparte dimensie. Maar hoe kan het dan dat mensen zelf tijd toch als iets ervaren dat voorbijgaat of stroomt? En in relatie daarmee: wanneer is het valide voor een wetenschapper om van standpunt te veranderen, en wanneer niet?’
Lipman praat dan ook enthousiast over een nieuwe minor, ‘De Mysterieuze Realiteit’, die volgend jaar van start gaat. Deze minor, een samenwerking met Natuurkunde, gaat in op het begrip van natuurkundige fenomenen als tijd en The Big Bang. ‘Het wordt een hele mooie minor’, vertelt hij enthousiast. ‘Ik zou hem zelf héél graag volgen.’
Werkdruk, financiën en samenwerking
Na een wandeling door het klassieke PJ Veth-gebouw, waar het instituut is gehuisvest, praat het gezelschap nog even door over bedreigingen en kansen van het instituut. Werkdruk en financiën blijven een enorm probleem, benadrukken ze. Een mogelijke oplossingen voor het opzoeken van andere geldstromen dan die van het rijk en ontvangen van ruimte voor onderzoek en onderwijs, is het blijven opzoeken van andere samenwerkingen. ‘Dat onderwerp staat hoog op onze agenda’, zegt Timo Kos. En hij vraagt: ‘hoe kunnen wij helpen?’ Onmiddellijk wordt er druk gebrainstormd, bijvoorbeeld over publieke samenwerkingen op gebied van defensie en ethiek. Of samenwerking in UnaEuropa-verband om filosofie een bijdrage te laten leveren aan het vormen van de Europese burger. En misschien zijn er banden mogelijk op gebied van onderwijs tussen Amsterdam, een grote speler op gebied van logica, en Leiden?
Martin Lipman merkt tot slot op hij het geweldig zou vinden als filosofen veel meer betrokken zouden worden bij het schrijven van grote synergiebeurzen. ‘Filosofen bieden gevarieerde, unieke perspectieven’, benadrukt hij. ‘Daarom kunnen wij kunnen het gesprek tussen wetenschappers uit diverse disciplines vergemakkelijken.’
Op bezoek bij instituten
De Universiteit Leiden heeft 33 instituten waar het wetenschappelijk onderzoek is ondergebracht. Het College van Bestuur bezoekt instituten van alle faculteiten om te horen wat er leeft in deze tijden van bezuinigingen en welke ontwikkelingen er zijn in onderwijs en onderzoek.