Promotie Mees Vergouwen – oplossingen voor botsende belastingregels
Dat de fiscus belasting mág heffen, is eenieder wel bekend. Moeilijker wordt het al bij de vraag wanneer de Belastingdienst dat móet doen. En wat te doen als de ene regel bepaalt dat de fiscus zou moeten heffen, maar weer andere regels hem dat onmogelijk maken? Vergouwen onderzocht het samenspel van botsende belastingregels én geeft oplossingen om uit de daardoor ontstane patstelling te komen.
Status-quo: Nederland moet belasting heffen, maar kan dat niet
Zo’n tien jaar geleden is binnen de Europese Unie een verschuiving ontstaan wat betreft belastingheffing. Tot dan toe had Europa slechts een punt gemaakt van het voorkomen van ‘dubbele belastingheffing’, dat wil zeggen: het meerdere malen heffen van belasting over hetzelfde inkomen (onder andere: belasting over winst en dividenden). Conform die aanpak moesten lidstaten in bepaalde gevallen minder belasting heffen.
Vanaf 2014 veranderde dit en is de aandacht verschoven naar het voorkomen van belastingontwijking. Beleidsmakers willen belastingplichtigen beletten weg te komen met het niet betalen van belasting. Kortom, EU-lidstaten moesten juist wel belasting gaan heffen.
Zodoende spraken de EU-lidstaten af om de Europese belastingwetgeving daarop aan te passen. Enig probleem: de EU-lidstaten moesten die afspraak vervolgens nog wel omzetten in nationaal recht. Bij een aantal lidstaten, waaronder in Nederland, bleek omzetting lastig. Het resultaat? ‘Nederland kan over bepaald inkomen geen belasting heffen, terwijl zij daartoe op grond van het Europees recht wel is verplicht.’
‘Door die vreemde situatie zouden belastingplichtigen nog steeds geen belasting hoeven te betalen,’ zegt Vergouwen. ‘EU-lidstaten hebben ingestemd met een resultaat – het heffen van belasting – terwijl het voor een aantal van hen voorzienbaar had moeten zijn dat zij die afspraak onder hun nationale regels niet zouden kunnen nakomen.’
Inhoud proefschrift
In zijn proefschrift maakt Vergouwen duidelijk hoe Europese belastingwetgeving (richtlijnen) en belastingverdragen zich tot elkaar verhouden. Hij concludeert dat Europese belastingwetgeving voor zou kunnen gaan op belastingverdragen (onder internationaal publiekrecht), met als uiteindelijk resultaat dat EU-lidstaten wel belasting mogen heffen, ondanks dat belastingverdragen hen opdragen om dat niet te doen.
Maar zelfs dan kunnen er volgens Vergouwen situaties blijven bestaan waarin belastingverdragen in de weg staan aan het resultaat waarmee is ingestemd binnen EU-verband (belasting heffen). Om ook die impasse te doorbreken, draagt hij oplossingen aan.
Impact onderzoek
Vergouwen zou het mooi vinden als zijn onderzoek ertoe leidt dat juristen in de discussie over het effect van richtlijnen op belastingverdragen duidelijker onderscheid maken tussen het internationaal publiekrecht en het Europees recht; 'nu loopt dat soms door elkaar. De meerwaarde van mijn onderzoek zit hem in het uit elkaar houden van deze perspectieven en het daarmee verband houdende puzzelwerk.’
Hoewel Vergouwen alleen met zekerheid conclusies kan trekken over de situatie in Nederland – hij is geschoold in het Nederlandse recht – is zijn onderzoek mogelijk breder toepasbaar, omdat sommige andere lidstaten tegen dezelfde problemen aan kunnen lopen.
Het promotietraject
Het systematisch te werk gaan heeft Vergouwen de meeste voldoening gegeven in zijn promotietraject: ‘Ik heb het meeste plezier beleefd aan het steeds verder puzzelen met de verschillende regels en de samenloop daartussen.’
Vergouwen onderkent dat het uitdagend kan zijn om een promotieonderzoek te doen, maar gelukkig hielp een kantoorgenoot hem om de boel te relativeren: ‘een proefschrift moet geen levenswerk zijn, het moet een keer af’.
De toekomst: de combinatie van universiteit en praktijk
Als zijn verdediging erop zit, blijft Vergouwen verbonden aan de Universiteit Leiden. Hij zal zijn werk als universitair docent combineren met zijn werk als belastingadviseur bij het advocatenkantoor Brauw Blackstone Westbroek. De ideale combinatie: op de universiteit heeft hij de vrijheid om te schrijven waarover hij wilt, ook theoretische gevallen. Bovendien kan hij blijven lesgeven. ‘Op kantoor trekt de dynamiek me, en het is ook van toegevoegde waarde om feeling te hebben met de praktijk bij een onderzoek als het onderhavige.’
Verdediging 6 april
Vergouwen verdedigt zijn proefschrift ‘De invloed van richtlijnen op het gebied van directe belastingen op de interpretatie en toepassing van belastingverdragen’ op 6 april om 15:00 uur in het Academiegebouw. De promotoren van Vergouwen zijn Jan Vleggeert, hoogleraar belastingrecht aan de Universiteit Leiden, en Frank Engelen, voormalig hoogleraar internationaal belastingrecht aan de Universiteit Leiden.
Meer weten?
Lees de korte samenvatting van Vergouwen's proefschrift.
Voor de geïnteresseerde lezer is ook een langere samenvatting beschikbaar.
Het proefschrift zal later dit jaar uitgegeven worden door Kluwer Law International in de Series on International Taxation.