Coronacrisis: 'Mensen willen analyse, geen emotie'
'Er wordt in Nederland veel geëvalueerd maar dat leidt niet altijd tot verandering', zegt Wout Broekema, docent Crisis Governance bij het Institute of Security and Global Affairs (ISGA). Leren van een crisis is ingewikkeld, maar experts kunnen daarbij helpen.
Broekema onderzoekt de aanpak van crises bij het Institute of Security and Global Affairs en stelt daarbij in het bijzonder de vragen: hoe kunnen overheidsorganisaties leren van een crisis en wat is daarbij de rol van experts? In zijn onderzoek vergeleek hij onder meer veterinaire crises, zoals de vogelpest, mond- en klauwzeer en de Q-koorts.
Leren van een crisis
Overheidsorganisaties leren van een crisis door te evalueren en de daardoor opgedane kennis om te zetten in veranderingen, stelt Broekema. Geëvalueerd wordt er volop in Nederland, alleen wordt de volgende stap niet altijd gezet. 'Leren van een crisis is ook ingewikkeld, omdat crises in grote mate uniek en onvoorspelbaar zijn. Terwijl je je probeert voor te bereiden op de ene crisis, vindt er een andere plaats. Daarnaast worden crises steeds complexer, waardoor het lastiger wordt een eenduidige oplossing te vinden.’
Onderzoek tijdens de crisis
De omvang en duur van de wereldwijde coronacrisis is uitzonderlijk. Dat maakt het mogelijk om, wat in veel crises lastig is, al tijdens de crisis onderzoek te doen en te leren. In Nederland gebeurt dat nu. Op grond daarvan kan de regering het beleid bijsturen. Een voorbeeld: onderzoeken of en in welke mate kinderen bijdragen aan de verspreiding van het virus. Als dat duidelijk is, kan de regering onderbouwd besluiten om de scholen wel of niet weer te openen. Verder wordt door meer te testen, mogelijk in combinatie met de inzet van apps, geprobeerd om de richtingen en de mate waarin het virus zich verspreidt, beter in kaart te brengen. Die kennis zal de preventie enorm helpen.
Crises in soorten en maten
Broekema onderzoekt crises door analyses van allerlei documenten, zoals crisisplannen en evaluatierapporten, en neemt vele interviews af met experts en mensen uit de crisispraktijk. Ruim een jaar geleden promoveerde hij in Leiden op het lerend vermogen van publieke organisaties na een crisis. Voor zijn promotie analyseerde Broekema meer dan zestig crises in Nederland in de jaren 2000 (vuurwerkramp Enschedé) tot en met 2012 (Facebookrellen in Haren) en vier grensoverschrijdende rampen in Europa. Hij deed toen ook kwantitatief onderzoek in de vorm van een enquête onder de Nederlandse burgemeesters over hun handelen ten tijden van crisis.
Crises zijn er in alle soorten en maten. We hadden de oliecrisis en de bankencrisis. Soms volgt een crisis op een rampzalige gebeurtenis, bijvoorbeeld een terroristische aanslag. Er kunnen grote branden ontstaan of de elektriciteit kan langdurig uitvallen ´Bij een crisis gaat het om de perceptie dat een vitaal belang in de samenleving wordt of dreigt te worden aangetast', stelt Broekema: ´Dit vraagt om flexibel handelen onder hoge tijdsdruk en in grote onzekerheid, waarbij belangrijke keuzes moeten worden gemaakt.’
Routines ontwikkelen
'Door lessen te trekken en deze vervolgens in de organisatie te borgen kan een overheid zich beter voorbereiden op een toekomstige crisis', zegt Broekema. Hierbij kan het helpen om protocollen op te stellen, maar dat alleen is niet voldoende. 'In een crisis gaat het juist vaak om improviseren. Ook is er geen tijd om protocollen uitgebreid te bekijken.' Beter kan een organisatie in ‘vredestijd’ investeren in opleiden, trainen en oefenen. 'Zo ontwikkelen de betrokkenen routines zodat ze in een crisissituatie bijna vanzelf doen wat ze moeten doen.'
Wetenschap leidend
De wetenschap is in de coronacrisis leidend voor het regeringsbeleid. Het RIVM en het Outbreak Management Team, onder leiding van Jaap van Dissel, directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM en tevens hoogleraar Infectieziekten in Leiden, worden gezien als onbetwistbaar deskundig. Broekema vindt dat gunstig. 'Experts´, stelt hij, 'beschikken over kennis en kunde op basis waarvan degenen die de besluiten moeten nemen rationele afwegingen kunnen maken. Dat zorgt voor legitimiteit bij het brede publiek. We willen nu analyse, geen emotie.'
Verschillen in benadering
Wat er gebeurt met de kennis van de RIVM-deskundigen, is geheel en al aan de regering. 'Waarden van verschillende expertisegebieden kunnen op een gegeven moment conflicteren’, aldus Broekema ‘Belangrijk is dan dat duidelijk wordt gemaakt welke afweging waarom wordt gemaakt. Je ziet nu dat regeringen verschillend reageren op de kennis van experts, daar komen de verschillen in aanpak vandaan. In Nederland sloot de regering de scholen, terwijl kinderen mogelijk nauwelijks besmet raken. In Zweden voert de regering een veel losser beleid dan in bijvoorbeeld Tsjechië.' Maar dat kan veranderen. Broekema geeft aan dat het goed is dat de regering continu nieuwe kennis van experts blijft meewegen, zodat het beleid zonodig ook weer snel kan worden aangepast.'
Volksgezondheid vs economie
Het lijkt erop dat in de coronacrisis steeds sprake is van enerzijds het belang van de volksgezondheid en anderzijds dat van de economie, waarbij de balans nu doorslaat naar de volksgezondheid. Premier Rutte benadrukte echter dat het twee kanten van dezelfde medaille zijn: de besmetting zou immers ongebreideld om zich heen grijpen als alle beperkende maatregelen zouden worden opgeheven, wat net zo goed funest is voor de economie. ´Het RIVM vertelt één kant van het verhaal´, stelt Broekema. ´Als de maatregelen minder strikt kunnen, zou je meer een beroep op economen kunnen doen. Dan komen er andere vragen, bijvoorbeeld welke bedrijvigheid op welke schaal weer kan worden hervat, en andere besluiten.´
Premier Rutte heeft aangegeven al snel te willen beginnen met evalueren. ´Verstandig´, vindt Broekema. ‘Alleen stap twee niet vergeten.’
In september start de nieuwe afstudeerrichting Governance of Crisis, onderdeel van de master Crisis and Security Management.
Tekst: Corine Hendriks
Foto bovenaan: ANP, Bart Maat
Mail de redactie